BOLINGBROKE, Henry St.John (1678-1751)
İngiliz devlet adamı ve siyaset felsefecisi. İngiltere’deki muhafazakâr Tory Partisi’nin kurucularındandır.
1 Ekim 1678’de Londra’da doğdu, 12 Aralık 1751’de Battersea’de öldü. Babası Sir Henry St.John, annesi ise Lady Mary Rich idi. 1698-1699 arasında bir dünya gezisine çıktı. 1701’de parlamentoya girdi. 1704’te Kraliçe Anne yönetiminin savaş bakanı oldu. 1708’de bu görevinden istifa etti ve parlamentodaki yerini kaybetti. 1710’da kurulan yeni Tory hükümetinde devlet bakanı oldu. 1712’de Vikont unvanını aldı. 1713’te Utrecht Antlaşması’nın imzalanmasını sağlaması Bolingbroke’a savaşın bitmesinden yana olan orta sınıfların desteğini kazandırdı. 1714’te Kraliçe Anne’ın ölümünden sonra liberal bir siyasal eğilimi temsil eden Whigler’e yakınlığı ile tanınan I.George’un kral olmasıyla Bolingbroke görevinden alındı.Whig yönetimininTory bakanlarıyla-ilgili soruşturma açması üzerine 1715’te Fransa’ya kaçtı. Bu ülkede geçirdiği 10 yıl boyunca siyaset ve felsefeyle ilgilendi. 1725’te İngiltere’ye döndü. Ancak soyluluk haklarının tümünü kullanmasına izin verilmemesi sonucu Lordlar Kamarası’nın ve aktif politikanın dışında kaldı. 1726’da haftalık bir dergi olan Craftsmen’ı kurdu ve on yıl boyunca bu dergide editör olarak çalıştı.
Bolingbroke, Whig Partisi, Walpole ve İngiltere Bankası tarafından temsil edilen mali ve ticari kapitalizmin yeni düzenine karşı aristokrat sınıfların önde gelen savunucusu olmuştur. Robert Walpole’un başbakan olduğu Whig hükümetine karşı etkin bir mücadele sürdürmüştür. 1739’da yazdığı ve 1749’da yayımlanan The Idea of a Patriot King (“Yurtsever Bir Kral Fikri”) adlı denemesinde Kral II.George’un oğlu olan Prens Louis Frederic’ten monarşiyi güçlendirmesini ve Walpole’ün parlamenter yönetiminin yozlaşmış uygulamalarına son vermesini istemiştir. Onun bu denemesi daha sonra kral olan Louis Frederic’in oğlu III.George’un eğitiminde önemli bir rol oynamıştır.
Bolingbroke, İngiltere için yeni bir siyasi yönetim biçimi önermiştir. Ona göre İngiliz Anayasası kurduğu denetim ve denge mekanizmalarıyla, vatandaşlara tanıdığı özgürlüklerle, parlamenter yapıya ilişkin özgün düzenlemeleriyle ve krallığa tanıdığı imtiyazlarla geçmişte toplumun sosyal yapısına tam bir uygunluk göstermiştir. Ancak Whigler’in temsil ettiği para sahibi sınıflar, parlamenter yozlaşma ve parti politikası bu uyumu bozmuştur. Yeni Ingiltere, gerçek sorumluluklarım bilen yurtsever bir kral ile halkın ittifakı sonucu oluşacaktır. Bu ittifak gerçek anlamda Ingiliz olmayan Whig oligarşisini devirecektir.
Bolingbroke doğal bir din anlayışını benimseyen Deism’i savunmuştur. Bununla birlikte Rasyonalizm’ den büyük ölçüde etkilenmiştir. Ölümle birlikte insanın tümden yok olduğunu savunmuştur. Ona göre Tanrı’nın varlığı akıl yürütme yoluyla ispatlanabilir ve ispatlanmalıdır. Yalnız doğru bir mantık Tanrı’nın varlığını gösterebilir. Yardımseverlik ve merhamet sadece mantık temelinde kurulabilir. Bolingbroke mümkün olabilecek tüm dünyaların en iyisinin varolan dünya olduğuna inanmış, varolan haksızlıkları görmezlikten gelmiştir. Önsel (apriori) mantık üzerindeki tüm ısrarına rağmen mantığın yanılabileceğim ve bunun ilkel dinlere dönülerek düzeltilebileceğini savunmakta olan Bolingbroke bütün Deistler gibi papazlık mesleğine karşı çıkmıştır.
Bolingbroke’un düşüncesi daha sonra A.Pope tarafından yazılan Essay on Man (“insan Üstüne Deneme”) adlı ünlü esere temel olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Dissertation Upon Parties, 1734, (“Partiler Üzerine Tez”); Letters on Hıstory, 1735, (“Tarih Üzerine Mektuplar”); The Idea of a Patriot King, 1749, (“Yurtsever Bir Kral Fikri”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi