HERON [İskenderiyeli] (1-yy)
Yunanlı matematik, fizik ve mekanik bilgini. Üçgen akımını veren formülü ve otomatik makine tasarımlarıyla tanınır.
Yaşamına ilişkin bilgiler yok denecek kadar azdır. Yaşadığı zaman dilimi için İÖ 150 ile İS 250 aralığında değişen tarihler verilmiş, daha sonra ise Dioptra adlı kitabında betimlenen bir Ay tutulmasına dayanılarak 62 yılında yaşamış olduğu sonucuna varılmıştır. Bilimsel’kişiliğine ilişkin tahminler de çelişkilidir. Kimi uzmanlar özellikle Pneumatika (“Pnömatik”) adlı kitabından yola çıkarak yalnızca bir araştırmacı ve teknisyen, kimi uzmanlar ise zamanının en iyi matematikçilerinden biri olduğunu öne sürmüşlerdir. Ancak, Heron’un olduğu sanılan ve günümüze ulaşan on üç kitaptan kaçının gerçekten Heron’a ait olduğunun bugün bile kesin olarak bilinememesi, Heron ile ilgili bilgilerdeki belirsizliği göstermektedir.
Heron’un matematikçi olarak Arkhimedes ve Apollonios ile karşılaştırılması bir anlamda, Yunan matematiğinde İÖ 3.yy’da başlayan çöküşü gözler önüne sermektedir. Özellikle Metrika (“Ölçüm”) adlı yapıtının kanıtladığı gibi zamanının bütün bilgilerine sahip bir matematikçi olan Heron’un yaklaşımındaki uygulamacılık, Yunan matematiğinin kuramsal yetkinleşme eğilimini yitirdiğini belgelemektedir. 1896’da İstanbul’da bir kopyasının bulunmasıyla gün ışığına çıkan Metrika’nm birinci cildi üçgenler, dörtgenler, onikigen’e kadar olan düzgün çokgenler, daire, daire parçaları, elips ve parabolik parçaların alanlarıyla, silindir, koni, küre ve küre parçalarının yüzeylerinin hesaplanmasına ilişkin tekniklere ayrılmıştır. Bugün Heron formülü olarak bilinen, gerçekteyse Arkhimedes’e ait olan ve A, ABC üçgeninin alanı, s aynı üçgenin çevresinin yarısı olmak üzere,
heron.png 98 41″ align=”left” />
biçiminde yazılan eşitlik ve tam kare olmayan sayıların karaköklerini bulmakta kullanılan ve Babilliler’ den kalma bir yaklaşım tekniği de bu ciltte yer almaktadır.
Metrika’nin ikinci cildinin konusunu koni, piramit, silindir, paralelyüz, prizma, küre ve küre parçaları ve daha birçok üç boyutlu cismin hacimlerinin hesaplanmasına ilişkin yöntemler oluşturur. Üçüncü ve son cilt ise belirli alan ya da hacimlerin istenen oranlarda bölünmesini sağlayan tekniklere ayrılmıştır.
Öbür geometri kitaplarında da benzeri konuları yineleyen Heron, Dioptra adlı kitabında arazi ölçümünde kullanılan teodolit benzeri bir düzeçleme gerecinin ve bir taşıtın aldığı yolu gösteren odometre-nin yanı sıra, Ay tutulması anındaki saat farkından yararlanarak İskenderiye ile Roma arasındaki uzaklığın ölçülmesinde kullanılacak bir grafik yöntemini de tanıtmıştır.
Mekhanika (“Mekanik”) Heron’un yalnızca Arap versiyonu bulunabilmiş bir kitabıdır. Üç ciltten oluşan bu kitabın birinci cildi mimarlık için gerekli kuramsal bilgileri, ikinci cildi kaldıraç, makara ve vida gibi basit makineleri, üçüncü cildi ise çeşitli taşıma araçlarını ve dişlileri konu edinir. Arapça’sının adı (“Heron’un Ağır Eşyaların Kaldırılmasıyla İlgili Kitabı”) olan birinci cildiyle Pappos tarafından sözü edilen Barulkos (“Ağır Eşyaları Kaldırma Yöntemleri”) aynı kitap olduğu sanılmaktadır.
Heron’un optikle ilgili yapıtı Katoptrika (“Yansıma”) ise ışığın yayılmasını ve yansımayı konu edinir. Heron bu kitabında yansımayı açıklarken en kısa yol ilkesinden de yararlanarak gelme açısıyla yansıma açısının eşitliğini göstermiştir.
Heron’un kitapları içinde, özellikle Orta Çağ ve Rönesans dönemlerinde en çok ilgi toplamış olanı Pneumatika’dır. Yüzü aşkın sayıda kopyası bulunabilmiş olan bu kitap, pnömütik araç yapımcıları için hazırlanmış bir el kitabı olduğu izlenimini yaratmaktadır. Philon’un Pneumatika’sinden alındığı anlaşılan ilk bölümlerde havanın bir madde olduğunu gösteren deneylere ve sifon örneklerine yer verilmiştir. Sonraki bölümler ise belirli bir düzenden yoksundur. Yangın tulumbası, hidrolik org, madeni para atılınca çalışan makineler ya da su buharının içerdiği enerjiyi işe dönüştüren sistemler gibi az sayıda yararlı araç dışında tümüyle pneumatik ilkelerle çalan davullar, öten kuşlar ve su içen hayvanlar benzeri, seyirciyi şaşırtma amacı güden oyuncaklara ayrılan bu bölümlerde de son derece açık bir anlatım ve çizim tekniği egemendir.
• YAPITLAR (başlıca): Pneumatika (“Pnömatik”); Metrika, (“Ölçüm”); Geometrıka (“Geometri”); Stereometrika, (“Cisimlerin Ölçümü”); Katoptrika (“Yansıma”); Dioptra.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi