BASİLEİOS I (812-886)
Bizans imparatoru. Makedonya hanedanının kurucusudur.
812’de Khariopolis’te (Edirne yakınlarında) fakir bir ailenin çocuğu olarak doğdu. 29 Ağustos 886’da öldü. Küçük yaşta ailesiyle birlikte Bulgar Çarı Krum’a tutsak düştü. Uzun süren tutsaklıktan kurtulduktan sonra 840’ta İstanbul’a geldi. Zekâsı ve bedeni gücü sayesinde seyis olarak saraya girdi. Rastlantıların yardımıyla İmparator III. Mikhail’in dikkatini çekti ve onunla dost oldu. İmparator’un metresi Eudokia Ingarina ile evlendi. Yükseldikçe yolu üzerine güçlü engeller çıkmaya başlamıştı. En çetini İmparator’un dayısı olan Caesar Bardas’dı. Basileios, entrikalarıyla III. Mikhail ve Bardas’ın arasını açtı. İmparator’u Bardas’ın bir darbe girişiminde bulunacağına inandırdı.
Nisan 865’te Girit seferinde başarılı bir devlet adamı olan Bardas’ı tuzağa düşürüp yok ettiler. Basileios imparatoru büyük tehlikeden kurtarmış adam görünümündeydi. Karşılığı, İmparator Mikhail’ in 26 Mayıs 866’da sunduğu ortak taç, yani ortak iktidar oldu. Basileios, kısa süre sonra III. Mikhail’i de öldürttü ve 867 Eylülü’nde Bizans İmparatoru
I.Basileios olarak tahta çıktı. Onunla Bizans tarihinin büyük bir dönemi, Makedonya hanedanı dönemi de başlamıştı. Basileios, tahta önce oğlu Konstantinos’u ortak etti. Onun ölümüyle, ikinci oğlu Leon ve üçüncü oğlu Aleksandros tahta ortak edildi.
Basileios, her Bizanslı hükümdar gibi kiliseye el atarak işe başladı. Patrik Photius’u yerinden atıp, İonatios’u patrik yaptı. Rema ile anlaşmayı düşünüyor, ama papalığa dünyevi otoritesini gölgelettirmek istem’/ordu. Bu yüzden Roma’nm legatlarını (elçi) oyaladı. Üstelik Bulgar kilisesi kendisine başvurarak özerklik isteyince bunu kabullendi. Oysa Roma, ne Bulgarlar’a ne de başka bir kavme böyle bir kilise özerkliği vermek niyetinde değildi.
Bizans, Makedonya hanedanı döneminde hep bu politikayı izledi. Kilise devlete sıkıca bağlıydı. Barbar kavimlerin kiliseleri İstanbul patriğine bağlı olsa da; bunlara Romanın aksine özerklik veriliyor, ibadetlerini kendi dillerinde yapmaları engellenmiyordu. Basileios, Roma ile uyum politikasını tümüyle terketti. 877’de sürgündeki Photius’u geri getirtip yeniden patrik yaptı. Bu politika ile Ortodoksluk bütün Slavlar arasında yayıldı ve tutundu. Dini yayılma Makedonya sülalesi döneminin en önemli ve en kalıcı başarısı oldu.
Basileios’un askeri alandaki en büyük başarısı Araplar’ı Batı’da durdurmak oldu. Bu Heraklios döneminde Bizans’ın Arap istilasını durdurması kadar önemliydi. Sicilya, Müslüman Araplar’m elindeydi ve denizcilik öğrenen bu kavim Dalmaçya kıyılarına saldırıya geçmişti. Slavlar’ı tehdit eden bu gücü Bizans durdurdu. Basileios, Araplar’ı Dalmaçya kıyılarında yenerek Dubrovnik’i kurtardı. Araplar’ı Yunanistan kıyılarında da durdurduğu gibi bir antlaşma ile yedi yıl için Kıbrıs’ı da aldı. Basileios Kutsal Roma İmparatoru II. Ludwig ile anlaşarak Arapla/’ı Sicilya’ dan atmak istedi ama başaramadı; Araplar Malta’yı ele geçirdiler (878).
Basileios, bu olaydan sonra Roma’ya karşı cephe aldı. Ludwig’in kızını oğluna gelin almadığı gibi, onun Roma İmparatoru unvanım da tanımadı. Ardından Doğu Anadolu’da Bogomilizm’in aslı olan ve Pavlikien ya da Kondratid denilen mezhebe bağlı olanları cezalandırdı. Bu olay bastırılınca büyük komutan Nikephoros Phokas’ın komutasında İtalya’ ya başarılı bir sefer yapıldı ve Güney İtalya, Bizans’ın etki alanına girdi.
Basileios’un Bizans tarihindeki önemli bir rolü de yasama çalışmalarıdır. Kendisinden önceki bir büyük Makedonyalı’nm, İmparator I. İustinianos’un Institutiones ve Digesta külliyatını yeniden ele almış, Institutiones’i Yunanca’ya çevirtmiştir. Bu düzenlemeler, 8.yy’da III. Leon’un (Izavriyalı) yasama çalışmalarından sonraki en önemli etkinlikti. 60 kitapta toplanan ve Prokheioron Nomos denilen bu yasama ürünleri Basilic başlığı altında da tanınır. Prokheioron, Bizans’ta tutunduğu gibi, Hıristiyanlık’ı kabul eden Slavlar arasında da model olmuş ve hatta Slavca zakon sözü (kanon, nomo kanan) bile Bizans hukukundan çıkmıştır. Basileios’un oğlu VI. Leon da yasama alanındaki bu çalışmaları sürdürmüştür.
Basileios, ilk oğlunun (Konstantinos) erken ölümü yüzünden yaşamının son yıllarını üzüntü içinde geçirdi. 29 Ağustos ,886’da avlanırken bir kaza sonucu öldü. Yerine oğlu Leon (VI.Leon) geçti.
Basileios, sert karakterli, zeki, yetenekli bir komutan ve diplomattı. İmparator I. İustinianos’tan beri giderek zayıflayan devleti eski kudretine kavuşturmuş ve Bizans uygarlığına yeni bir görünüm kazandırmıştır. Bizans, onun döneminde bütün Balkanlar ve Rusya’da görkemin, uygarlığın, dinin ve yasanın kaynağı ve modeli oldu.
• KAYNAKLAR: N. Adontz, “L’âge et l’origine: de l’empereur Basile I”, Byzantion, VIII-IX, 1938-1939; E. Honigmann, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, 1970; G. Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, 1981; A.A Vasiliev, History of the By zan tın e Empire, 1952; A. Vogt, Basile I, empereur de Byzance et la civilisation hyzantine â la fin du IX siecle, 1908.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi