BRÖNSTED, Johannes Nicolaus (1879-1947)
Danimarkalı kimyacı, Asit-baz kuramı ile tanınır.
22 Şubat 1879’da Jutland’ın Varde kentinde doğdu, inşaat mühendisi olmak üzere girdiği Kopenhag Politeknik Enstitüsü’nde eğitimi sırasında kimyaya ilgisi artınca bu alana geçti. 1899’da kimya mühendisliği diplomasını aldıktan sonra, 1908’de kimyasal ilgi (afinite) konusundaki tezini tamamlayarak doktora derecesini aldığı Kopenhag Üniversitesi’nde fiziko-kimya profesörü oldu. 1930’da Kopenhag Üniversitesi fiziko-kimya enstitüsü müdürlüğüne atandı ve ölünceve değin bu görevi sürdürdü. 1935’te Londra’daki Royal Society üyeliğine seçildi. II. Dünya Savaşı sırasında Almanlar’a karşı gösterdiği direniş, Danimarka Parlamentosu’na seçilmesini sağladıysa da parlamentoya katılmadan 17 Aralık 1947’de Kopenhag’da öldü.
Brönsted kimyasal ilgi konusundaki çalışmalarına öğrencilik sıralarında başladı ve özellikle maddenin çözeltilerdeki tepkimeleri ile ilgilendi. Çözeltilerdeki iyonik maddelerin özellikleri ile ilgili deneysel çalışmaları Debye tarafından önerilen kuramların kanıtlanmasında kullanıldı. 1920’de asit ve bazların tepkimelere yaptıkları katalizör etkileri incelemeye başladı. Ancak bu konuda bir ilerleme kaydedebilmesi için asit ve bazların özelliklerini tam olarak tanımlama gereğini duydu. O sıralarda asitler hidrojen iyonu (H+) bazlar ise hidroksil iyonu (OH) veren maddeler olarak biliniyordu. Ancak, asit ve bazların özelliklerinin birçok ortamda birbirlerinin tam tersi olması, Brönsted’i bu iki karşıt tip kimyasal madde arasında ortak bir bağlantı aramaya yöneltti. 1923’te yeni bir asıt-baz kuramı önerdi. Buna göre asitleri çözeltilerde hidrojen iyonu (proton) veren maddeler, bazları da hidrojen iyonu kabul eden maddeler diye tanımladı. Hidrojen iyonu, asit ile baz arasındaki ilişkiyi belirtiyordu.
Asit ←→ Baz + Hidrojen iyonu.
Asitler hidrojen iyonu verdiklerine göre, hidroksil iyonunun kuvvetli bir baz olması gerekirdi, çünkü hidrojen iyonu ile birleşen hidroksil iyonu su molekülünü oluşturur. Bu şekilde baz diye adlandırılan maddelerin kapsamı çok daha genişledi. Bu kurama göre her asit proton vererek bir baza, yeni oluşan baz da gereğinde tekrar proton alarak başlangıçtaki aside dönüşebilmektedir. Buna göre her asidin karşılık bir bazı her bazında karşılık bir asidi vardır. Bir asit ya da bazla bir çözücü arasındaki tepkime; ya da bütün asit-baz tepkimeleri iki asit-baz sistemiyle gösterilir:
Asit1 + Baz2 ←→ Asit2+Baz1
Burada Asit1 ve Baz1 birinci sistemin karşılık asit ve bazı, Asit2 ve Baz2 de ikinci sisteminkidir. Kuram bir maddenin bir tepkimede asit, diğer bir başka tepkimede ise baz özelliğinde bulunabileceğini göstermektedir. Madde bir hidrojen iyonu veriyorsa asit, alıyorsa bazdır.
HC| + HO2HO←→H2O+ + C|
H2O +CN←→ HCN + OH
Birinci dengede baz özelliği gösteren su molekülü, ikinci dengede bir asit olarak hidrojen iyonu vermektedir. 1923’te Brönsted’dcn habersiz olarak İngiliz kimyacı Thomas Martin Lowry de aynı tür bir asit-baz kuramı geliştirip aynı anda yayımladığından bu asit-baz tanımına Brönsted-Lowry kuramı denir.
Brönsted asıt-baz kuramının yanı sıra ısı ve iş arasındaki ilişki, elektrolitlerin etkileşim kuramı, izotopların ayrışması, tepkime kinetiği, yüksek molekül ağırlıkları gibi fiziko-kimyanm çeşitli alanlarında araştırmalar yaptı. Aynı zamanda kimyasal ve fiziksel
değişikliklerdeki farklı enerji şekilleri arasındaki ilişkileri matematiksel olarak inceledi.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi