HARDENBERG, Karl von (1750-1822)
Prusyalı devlet adamı. 1810-1822 arasında başbakanlık yapmıştır.
Kari August Fürst von Hardenberg, 31 Mayıs 1750’de Hannover’de, Braunschweig yakınlarında doğdu, 26 Kasım 1822’de Cenova’da öldü. Toprak sahibi, eski ve soylu bir aileden geliyordu. Babası generaldi. Göttingen Üniversitesi’nde hukuk öğrenimini tamamladıktan sonra, 1770’te Hannover Adalet Bakanlığı’nın hizmetine girdi.Ertesi yıl çıktığı Almanya gezisinde, ülkesinin toplumsal ve siyasal yapısını yakından tanıma fırsatı buldu. Bir süre Braunschweig düküne bağlı olarak görev yaptıktan sonra, 1790’da Prusya Devleti’nin hizmetine girdi. Ansbach-Bayre-uth sınır eyaletini yönetmekte gösterdiği başarı, Prusya Kralı III. Friedrich Wilhelm’in güvenini kazanmasını sağladı. 1804’te Prusya Dışişleri Bakanlığı’na getirildi.
Bu görevi sırasında, Prusya’nın, I. Napoleon yönetimindeki Fransa ile Avusturya, İngiltere ve Rusya arasında süregelen Koalisyon Savaşları’nda tarafsız kalması gerektiğini savundu. 1806 yazında, Batı Almanya’daki 16 prensliğin aralarında birleşerek, Napoleon’un egemenliğinde Rhine Konfederasyonu’ nu kurmaları üzerine III. Friedrich Wilhelm Fransa’ ya savaş açmaya karar verdi ve Hardenberg’i görevden aldı. Prusya ordusunun Ekim 1806’da Jena’da Napoleon tarafından bozguna uğratılmasından sonra yeniden göreve çağrıldı. Prusya’nın yitirdiği toprakları geri alması amacıyla, Fransa’ya karşı Rusya ile yapmaya çalıştığı ittifak, Çar I. Alexandr’ın Temmuz 1806’da Napoleon’la Tilsit Barış Antlaşması’nı imzalaması nedeniyle gerçekleşemedi.1807 yazında, Prusya’nın Fransa ile imzalamak zonanda kaldığı teslim antlaşmasından sonra, Hardenberg, Napoleon’un emriyle görevden uzaklaştırıldı.
1810’da Prusya, Fransa’ya ödemekle yükümlü, olduğu savaş tazminatını ödemekte güçlüklerle karşılaşınca, Napoleon’un onayıyla başbakanlığa getirildi. Geniş yetkilerle donatılan Hardenberg, Karl von Stein’ın başlattığı iktisadi ve toplumsal reformları sürdürdü. 1810-1812 arasında, sanayinin ve ticaretin gelişmesini engelleyen loncaları koruyan yasalar, sertlik ve angarya kaldırıldı. Köylülere ekip biçtikleri topraklarda mülkiyet hakkı ve Yahudiler’e genel vatandaşlık hakkı tanındı. Anayasal bir yönetim kurulması için yaptığı öneriler ise, soylu toprak sahiplerinin etkisi altındaki Kral III. Friedrich Wil-helm tarafından reddedildi.
1812’de Napoleon’un Rusya Seferi’nin başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından, Prusya’nın Fransa’ya savaş açmasını sağladı. Ekim 1813’teki Leipzig çarpışmasında, Prusya, Avusturya ve Rusya tarafından yenilgiye uğratılan Fransız ordularının, geri çekilmesiyle, Orta Avrupa’da Fransız egemenliği son buldu. Hardenberg, 1814 Paris Antlaşması’nda ve 1815 Viyana Antlaşması’nda Prusya’yı temsil etti. Bu tarihten sonra anayasal bir yönetimin kurulması için çalıştıysa da, bu çabaları yenilik karşıtı ve mutlakiyet yanlısı çevrelerin engellemeleri nedeniyle başarısızlıkla sonuçlandı.
• YAPITLAR: (başlıca): Denkıeürdigkeiten des Staats-kanzlers, (ö.s.), L. von Ranke (der.), 5 cilt, 1877, (“Başbakanın Anıları”).
• KAYNAKLAR: E.Meier, Die Reform der Veruıaltung-sorganisation unter Stein und Hardenberg, 1881; P.G. Thielen, Kari August von Hardenberg 1750-1822, 1967; G.Winter, Die Reorganisation des preussischen Staates unter Stein und Hardenberg, 1931.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi