BERKSOY, Kemal Cenap (1876-1949)
Türk fizyoloji uzmanı. Türkiye’de sindirim fizyolojisi alanındaki çalışmaların öncülerindendir.
İstanbul’da doğdu. Toptaşı Askeri Rüştiyesi’nde ve Kuleli Tıbbiye İdadisi’nde okudu. 1897’de Askeri Tıbbiye’yi bitirerek aynı okulda yüzbaşı rütbesiyle fizyoloji asistanı, 1899’da da muallim muavini oldu.
O yıl yayımladığı Mebadi-i Fenn-i Menafiü’l Azâ (“Fizyolojiye Giriş”) adlı ilk kitabı çok beğenildiğin-den rütbesi binbaşılığa yükseltildi. 1908’de muallim olduktan sonra Fransa’ya giderek bir yıl kadar Lyon ve Paris’te incelemeler yaptı. İstanbul’a dönüşünde, askeri ve mülki tıp okullarının birleştirilmesiyle kurulan İstanbul Tıp Fakültesi’nde görev aldı. 1916’da Almanya’da, Berlin Veteriner Fakültesi’ne bağlı Fizyoloji Enstitüsü’nde elektrokardiyografi konusunda araştırmalar yaptı; bir yandan da, mayalanma olayının anlaşılmasında büyük payı olan Alman kimyacı Cari Neuberg (1877-1956) ile çalıştı. 1918’de yeniden İstanbul Tıp Fakültesi’ndeki görevine dönen Berksoy, 1933 üniversite reformu sırasında genel fizyoloji kürsüsünün başına Alman profesör Winterstein’ m getirilmesi üzerine, yeni kurulan beşeri fizyoloji kürsüsünde ordinaryüs profesörlüğe atandı ve 1943’e değin öğretim görevini sürdürdü. O tarihte emekliye ayrılarak önce İstanbul, sonra Yozgat’tan iki dönem milletvekili seçildi. 28 Kasım 1949’da Ankara’da öldü.
Fransa’da Claude Bemard’ın asistanı olarak çalışan Şakir Paşa, Türkiye’ye dönüşünde ilk fizyoloji kürsüsünü kurmakla görevlendirilmiş, Berksoy da 1897’de onun ilk asistanı olmuştu. 1908’de Şakir Paşa’nm ölümü üzerine onun görevini devralarak kürsünün ikinci başkam olan Berksoy, özellikle sindirim fizyolojisine ilişkin çalışmalarıyla tanınır. 1918’den başlayarak iki yıl kadar kalp fizyolojisi üzerinde incelemeler yaptıktan sonra, araştırmalarını sindirim olayı üzerinde yoğunlaştırdı ve sindirimde rol oynayan sekretin hormonunun onikiparmak bağırsağının derin mukozasmca salgılandığını gözlemleyerek, salgı artışının alınan besinlerle ilgili olup olmadığını araştırmaya başladı. Hayvanlar üzerinde yaptığı uzun deneyler sonucu, yağlı besinlerin en üst, karbonhidratlarınsa en alt düzeyde sekretin salgısına yol açtığım buldu. Ayrıca adrenalin hormonuyla da ilgilenerek, 20.yy başlarında gelişmeye başlayan içsalgı bilimi alanındaki her yeniliği yakından izlemeye ve öğrencilerine aktarmaya çalıştı. Bulgularım yurt içi ve yurt dışındaki çeşitli tıp dergilerinde yayımladı, 1935’te Petersburg’da toplanan Uluslararası Fizyoloji Kongresi’ne de mide-onikiparmak barsağı refleksine ilişkin bir bildiriyle katıldı.
1940’ta, tütün zehirlenmesinin etkilerini köpekler üzerinde inceleyen Berksoy’un Türkiye’de hayvanlar üzerinde uygulanan deney tekniklerinin geliştirilmesine ve deneysel fizyolojinin yerleşmesine büyük katkısı olmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Mebadi-i Fenn-i Menafiü’l kza 1899, (“Fizyolojiye Giriş”); Programme detaılle du courspratique de physiologie, 1934, (“Pratik Fizyoloji Dersleri Ayrıntılı Programı”),’ Beşeri Fizyoloji Ders Kitabı, 1941-1943.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi