BAEKELAND, Leo Hendrik (1863-1944)
Belçika asıllı ABD’li kimyacı. Bakaliti bularak plastik sanayiinin kurulmasına öncülük etmiştir.
14 Kasım 1863’te Ghent’te doğdu. Kimya ve doğabilimleri okuduğu Ghent Üniversitesi’ni 1882’de bitirdi; aynı üniversiteden üstün başarı derecesiyle doktorasını aldığında (1884) 21 yaşındaydı. Bir süre Bruges’deki Ecole Normale’de okuduktan sonra yeniden Ghent’e dönerek 1889’a değin eski okulunda ders verdi. O tarihte, üniversite kanalıyla gittiği ABD’de bir fotoğrafçılık firmasında iş bularak Amerikan uyruğuna geçen Baekeland, bilimsel araştırmaları ve iş alanındaki başarılarıyla kısa sürede zengin oldu. 1924’te Amerikan Kimya Derneği’nin başkanlığına seçildi; başta bu kurum olmak üzere çeşitli derneklerden ödüller aldı. 23 Şubat 1944’te New York’a bağlı Beacon’da öldü.
Baekeland, kimyacı olarak işe başladığı, sonradan danışmanlığını üstlendiği fotoğrafçılık firmasındaki araştırmaları sırasında, lamba ışığında da deve-lopman yapılabilen bir fotoğraf kâğıdı geliştirmeyi başardı. Susuz (anhidrit) gümüş klorür emdirilmiş bu kâğıt, fotoğrafçılıkta önemli bir aşama sayıldı. 1893’te bu buluşunu üretmek için kurduğu şirketi 1899’da fotoğraf sanayiinin en büyük kuruluşlarından Eastman Kodak’a satan Baekeland, ertesi yıl kendi adına bir sınai araştırma laboratuvarı açtı. Bu laboratuvarda yoğun elektrokimya araştırmalarına girişerek, 1905’te formal (formaldehitin sulu çözeltisi) ile fenollerin yoğunlaşma tepkimelerini incelemeye başladı. Amacı, doğal bir reçine türü olan gomalağın yerini tutacak sentetik bir reçine üretmekti. Baekeland, kömür katranında bulunan fenol ile bir metil alkol türevi olan ve genellikle odunun damıtılmasıyla elde edilen formaldehiti çok yüksek sıcaklık ve basınçta tepkimeye sokarak, ilk sentetik fenol formaldehit reçinesini elde etti. “Bakalit” adını verdiği, mekanik gerilimi ve elektrik direnci yüksek (yalıtkan), ısıyla sertleşen bu plastik madde sanayide büyük bir uygulama alanı buldu. 1906’da buluşunun patentini alan Baekeland, 1922’de kurulan Bakelite Corporation’ın ilk başkanı oldu. 1939’da da şirket Union Carbide and Carbon Company’ye katıldı.
19.yy’da başlayan araştırmaların ürünü olan ilk sentetik plastikler, yüksek sıcaklıkta eriyip soğukta sertleştiği ve kimyasal maddelerle hemen tepkimeye girdiği için sanayide beklenen çözümü getirememişti. Baekeland’ın bulduğu bakalit ise mekanik güçlere dayanıklı olması, eriticilerde çözülmemesi, üstelik ısı karşısında sertleşmesi nedeniyle sayısız uygulama alanı buldu. Döküm ve kaplama maddesi, elektrik yalıtkanı olarak makine ve ekipman yapımında kısa sürede selüloitin yerini aldı. Böylece 191 l’den başlayarak, ABD’de ve Avrupa ülkelerinde bakalit fabrikaları kurulmaya başladı. Bakalitin bulunması, 1920’lerde kömür katranı türevlerinin ve öbür hidrokarbonların yapısını çözümlemeye ve karmaşık molekül yapılarının anlaşılmasına yönelik çalışmalara hız kazandırmıştı. Sonunda Staudinger, makromolekülle-rin polimerleşme ve polikondansasyon tepkimeleriyle oluştuğunu açıkladı. Makromoleküllerin senteziyle de Carothers’ın 1938’de naylonu üretmesine değin uzanan yeni bir yol açılıyordu.
• KAYNAKLAR: J.Gİllis, Leo Hendrik Baekeland, 1965; M.Mitchell, American Science and Invention, 1960.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi