HOBHOUSE, Leonard Trelawney (1864-1929)
İngiliz, sosyolog. Sosyolojide evrimci görüşün başlıca temsilcilerindendir.
8 Eylül 1864’te Cornwall’da St.Ives köyünde doğdu, 21 Haziran 1929’da Fransa’da Alençon’da öldü. Marlborough Okulu ve Oxford Üniversitesi’ne bağlı Corpus Christi College’da öğrenim gördü. Öğrencilik yıllarında güncel siyasi ve iktisadi sorunlarla ilgilendi. 1887’de Merton College’da, 1894’te de Corpus Christi College’da öğretim üyeliğine kabul edildi. Bu yıllarda işçi hareketlerine yakın bir ilgi duydu. 1897’de Oxford Üniversitesi’nden ayrılarak 1902’ye değin Manchester Guardian gazetesinde çalıştı. 1903-1905 arasında Özgür İşçi Sendikası’nın sekreterliğini yaptı. 1905-1907 arasında Tribüne gazetesinin siyasi konularda yayın yönetmenliğini yaptı. Bu yıllarda siyasi içerikli kitaplar yazdı. 1907’de Londra Üniversitesi’ne sosyoloji profesörü olarak atandı ve ölümüne değin burada ders vermeyi sürdürdü.
Hobhouse, tanrıcı, sosyal adaletçi, liberal bir ahlak felsefesinin savunucusu olduğu kadar, Comte, Durkheim ve Spencer’den etkiler taşıyan evrimci bir sosyolog olarak da tanınır. Hobhouse’a göre sosyoloji, insanın tüm toplumsal yaşamını konu edinen bir bilimdir ve diğer bilim dallarıyla karşılıklı bir alışveriş içindedir. Sosyoloji için ana yöntem karşılaştırmadır. Deneysel yöntemler genel sonuçlara varmak için yeterli değildir. Hobhouse’a göre sosyolojinin görevi toplumların genel evrimini ortaya çıkarmaktır. Wheeler ve Ginsberg’le birlikte, ilkel toplumlardaki temel kurumlar üzerinde yaptığı karşılaştırmalı araştırmalarla değişik iktisadi sistemleri saptamak, daha sonra da yönetim ve toplumsal tabakalaşma farklılıkları ile iktisadi farklılıklar arasındaki ilişkileri belirlemek istemiştir. Onun bu çalışmalarında Marxist sosyolojiden etkiler de bulunur.
Mülkiyet kuramı
İktisadi kuramların çözümlemesini yaptığı Them Historical Evolution of Property, in Fact and in Idea (“Olgu ve Düşünce Olarak Mülkiyetin Tarihsel Evrimi”) adlı yapıtında bir mülkiyet kuramı geliştirmiştir. Ona göre mülkiyet, “insanın eşya üzerinde kendi denetimini kurması, bu denetimin sürekli olması ve toplumca kabul edilmesi durumu” dur. Mülkiyet, özel (kişisel ya da ortaklaşa) ve toplumsal olabilir. Hobhouse’a göre, ilkel toplumlar da içinde olmak üzere, bütün toplumlarda özel mülkiyet vardır. Toplumsal evrimleşmede tarım toplumuna doğra geçildikçe, özel mülkiyet egemen durama yükselir. İlkel toplumu gelişmiş toplumdan ayıran ölçüt, ilkel toplumda özel mülkiyetin olmaması değil, üretim araçlarının toplumun mülkiyetinde bulunmasıdır. Hobhouse’a göre mülkiyetin gelişiminde üç aşama vardır: Toplumsal farklılaşmanın, eşitsizliğin çok az olduğu, iktisadi kaynakların toplumun mülkiyetinde bulunduğu aşama; servetin arttığı, büyük eşitsizliklerin ortaya çıktığı, ortaklaşa mülkiyetin toplumun denetiminden kişilere ya da belli toplum kesimlerine geçtiği aşama; bilinçli müdahalelerle eşitsizliğin azaltılmaya ve topluluk denetiminin yeniden oluşturulmaya başlandığı aşama.
Zihinsel gelişme
Hobhouse, mülkiyete dayalı bu iktisadi evrim şemasına koşut olarak bir de toplumsal gelişme şeması geliştirmiştir. Buna göre, insanlık tarihinde akrabalığa dayalı, otoriteye dayalı ve yurttaşlığa dayalı olmak üzere üç toplum tipi ayrıt edilebilir. Hobhouse bu toplum tiplerindeki gelişme ile insanlığın zihinsel gelişimi arasında bir bağ olduğunu ileri sürmüştür. Bunu kanıtlamak için bilimsel düşüncenin gelişmesini, insanın doğal güçleri denetlemesini, ahlaksal dinsel düşünceyi ve sanat tarihini incelemiş, zihinsel gelişmeyle toplumların gelişmesi arasında doğrudan bir ilişki olduğu sonucuna varmıştır. Morals in Evolution (“Evrim Halindeki Ahlak”) adlı kitabında toplumsal kuramlarla toplumların geçirdiği zihinsel aşamalar arasında ilişki kurmaya çalışmıştır. Social Development (“Toplumsal Gelişme”) adlı kitabında büyüklük, etkinlik, karşılıklılık, özgürlük gibi ölçütleri de kullanarak, toplumsal sınıflandırmasını genişletmiştir. Wheeler ve Ginsberg’le birlikte yazdığı The Metarial Culture and Social Institution of the Simple Peoples (“İlkel Halkların Maddi Kültürü ve Toplumsal Kuramları”) adlı kitapta ise iktisadi gelişme düzeylerine göre dört yüz kadar ilkel toplum sınıflamış, toplumsal kuramlarla toplumun iktisadi olanakları arasındaki bağın ilkel toplumlardaki gelişimine yönelmiştir.
Hobhouse tüm bu değişik sınıflandırmaları daha genel ve kapsayıcı bir sınıflandırma içinde düzenlemeye gitmemiştir. Comte gibi sosyolojik olgulara yönelmede uygarlık düzeyi ve zihinsel gelişme gibi ölçütlere başvurarak evrimci bir şema izlemiştir. Hobhouse sosyolojik gelişmeleri insanlık gibi soyut bir kavram altında geliştirdiği için eleştirilmiştir. Toplumsal gelişmeyi toplumun karmaşıklaşmasındaki ve içsel farklılaşmasındaki artış süreci olarak görmüş, toplumsal gelişmeye zihnin gelişmesi olarak bakmıştır. İnsan aklının tam bir gelişme içinde olduğunu, ahlaksal düşüncenin akılcı bir ahlak yönünde ilerlediğini öne sürmüştür. Hukukta kan davasından uygarlık adaletine doğru bir evrim görmüş, hukuk, din ve ahlak arasındaki ilişkileri toplumsal gelişme ile koşutluk içinde çözümlemeye çalışmıştır.
• YAPITLAR (başlıca): The Theory of Knowledge, 1896, (“Bilgi Kuramı”); Morals in Evolution, 2 cilt, 1906, (“Evrim Halindeki Ahlak”); The Historical Evolution of Property, in Fact and in Idea, 1913, (“Olgu ve Düşünce Olarak Mülkiyetin Tarihsel Evrimi”); Development and Purpose, 1913, (“Gelişme ve Amaç”); Material Culture and Social Institution of the Simple Peoples, 1914, (“İlkel Halkların Maddi Kültürü ve Toplumsal Kurumlan”); The Metaphysical Theory of the State, 1918, (“Metafiziksel Devlet Kuramı”); The Rational Cood, 1921, (“Akılsal İyi”); Elements of Social Justice, 1922, (“Sosyal Adaletin Öğeleri”); Social Development, 1924, (“Toplumsal Gelişme”).
• KAYNAKLAR: E.Barker, “Leonard Trelawney Hobhouse”, Proceedings, XV (536-554), 1929; J.A.Hobson, M.Ginsberg, L.T.Hobhouse, His Life and Work: With Selede d Essays and Articles, 1931.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi