BAŞARAN, Mehmet (1926)
Türk şair, öykü ve roman yazarı. Şiir ve öykülerinde köy yaşamının zorluk ve acılarını gerçekçi bir tutumla dile getirdi.
Lüleburgaz’ın Ceylan köyünde doğdu. Kepirtepe Köy Enstitüsü’nü bitirdikten sonra 1946’daHasan-oğlan Yüksek Köy Enstitüsü’nden mezun oldu. Aynı yıl Antalya Aksu Köy Enstitüsü’ne öğretmen olarak atandı. 1947’de öteki Köy Enstitülü arkadaşlarıyla birlikte Subay Okulu’ndaki eğitimini bitirdikten sonra çavuş olarak kıtaya çıkarıldı. Askerlik dönüşü Edremit Bölgesi Gezici Başöğretmenliğine atandı. Köy öğretmenliği, ilkokul öğretmenliği yaptı. 1956’da İstanbul Halk Eğitimi Folklor Bölümü’nde görev aldı. 1960-1970 arasında Kartal ve Göztepe Ortaokullarında Türkçe öğretmenliği yaptı. 1979’da İstanbul Aryamehr Lisesi edebiyat öğretmenliğinden emekli oldu. Elif Diye Bir Türkü adlı öyküsüyle TRT 1970 Hikâye Başarı Ödülü’nü, Memetçik Memet adlı romanıyla da 1979 Orhan Kemal Roman Armağanı’nı aldı.
Mehmet Başaran edebiyata şiirle başladı. Köy Enstitüsü’nde ülkesine ve dünyaya ilişkin düşünceleri hızla değişen, toplumcu düşüncelerle karşılaşan köy kökenli genç bir çocuğun aydın kimliği şiirine egemen oldu. İlk şiirleri 1945’te Köy Enstitüleri Dergisi’nde yayımlandı. Emeği, alın terini, doğayı, insan-doğa ilişkilerini yalın bir dille türküleştirdi. Yaşamındaki acılı deneyimleri, sıkıntılarını 1953’te yayımladığı Ahlat Ağacı adlı kitabındaki şiirlerinde başarıyla yansıttı. Bu kitapta göze çarpan yalınlık ve içtenlik beş yıl sonra yayımladığı Karşılama’da yer alan şiirlerinde de sürdü. Çok sayıda insanı ortak acılar ve sevinçlerle coşturacak bir şiir oluşturmayı amaçlıyordu. 1960’ta yayımlanan Nisan Haritası adlı uzun şiirde Köy Enstitüleri’nin kuruluş ve gelişimi, bu okullarda ortak bir coşkuyla eğitim gören köy gençlerinin heyecanı bir destan havası içinde veriliyordu. Başaran bu dönemde edindiği deneyimleri büyük ölçüde otobiyografik nitelik taşıyan öykülerinde de yansıttı. “Köy Notlan” başlığı taşıyan denemelerinde ise yine köyü, köylüyü ve kendini köy sorununun çözümüne adamış öğretmeni anlattı.
• YAPITLAR: Şiir: Ahlat Ağacı, 1953; Karşılama, 1958; Nisan Haritası, 1960; Kocakent, 1963; Pıtraklı Memleket, 1969; Gök Ekin, 1975; Meşe Seli, 1982. Öykü: Aç Harmanı, 1962; ZeytinjÜlkesi, 1964; Sürgünler, 1970; Elif Diye Bir Türkü, 1976. Roman: Memetçik Memet, 1978. Deneme: Çarığımı Yitirdiğim Tarla, 1955; Tonguç Yolu, 1974. Çocuk Kitapları: Kuşdili, 1968; Akça Kız, 1970; Evvel Evvel İken Deve Tellal İken, 1974; Aç Kapıyı Bezirgan Başı, 1974; Yağmur Gelini, 1975; Armutlu Tarla, 1979; Boyalı Irmak, 1979; Söğütler Ses Verince, 1981.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi