BAYRI, Mehmet Halit (1896-1958)
Türk halkbilimci. Türkiye’de halkbilimi ve halk edebiyatı çalışmalarının sistemli ve yaygın bir hale gelmesinde önemli bir rol oynamıştır.
8 Şubatl896’da İstanbul’da doğdu. Beş yaşındayken babasını kaybettiği için annesi tarafından büyütüldü. İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi’ni bitirdikten sonra I. Dünya Savaşı yıllarında askere alındı, 1914-1918 arasında yedek subay olarak Çanakkale’de görev yaptı. Savaş bittikten sonra İstanbul’a döndü ve aynı yıl Osmanlı Ayan Meclisi’ne kâtip olarak girdi. Cumhuriyet’in kuruluşundan sonra 1925’te İstanbul Belediyesi Şehir Meclisi bürosunda, 1930-1936 yılları arasında Belediye İstatistik ve Neşriyat Şubesi Şefliği’nde, 1936-1939 yıllan arasında İktisat İşleri Müdür yardımcılığında çalıştı. 1946 yılına kadar yine İstanbul Belediyesi Hesap Kontro-lörlüğü’nde, 1946-1950 arasında Levazım Müdürlü-ğü’nde ve son olarak da 1950-1953 arasında Mezat Dairesi Müdiirlüğü’nde bulundu ve buradan emekli oldu. 1927’de Ankara’da Türk Halkbilgisi Derneği’ni kurdu. Bir vıl sonra derneğin İstanbul şubesini açarak genel sekreter görevini uzun yıllar sürdürdü. 1936-1941 arasında da Eminönü Halkevi Dil ve Edebiyat Şubesi başkamydı. Emekli olduktan sonra araştırma çalışmalarım evinde sürdürdü. 27 Ekim 1958’de, İstanbul’da öldü.
Mehmet Halit Bayrı yazı çalışmalarına Darülfünun öğrencisi iken hocaları olan Fuad Köprülü ve Yahya Kemal’in yüreklendirmeleriyle başladı ve Dergah dergisinde Divan edebiyatına, saz şiirine, tasavvufu konu alan Halk edebiyatına ve folklora ilişkin incelemeler yayımladı. 1919 yılında Çanakkale Savaşı günlerini konu alan şiirlerini Maziden Bir Yaprak adında küçük bir kitapta topladı. Ama şiire devam etmedi. 1922’de profesör İsmail Hikmet Ertaylan’ın çıkardığı Düşünce dergisinin ve Hilmi Ziya Ülken’in çıkardığı Anadolu Mecmuası’nm yazı işleri müdürlüklerini yaptı. Türk Halkbilgisi Derneği’nin Halk Bilgisi Haberleri adlı yayın organını on iki yıl düzenli olarak yayımladı. Eminönü Halkevi’nin yayın organı Yeni Türk dergisinin yazı işleri müdürlüğünü yaptı.
1932 yılında yayımladığı Mâniler adlı çalışmasında Anadolu ve İstanbul’dan derlenmiş sekiz yüzü aşkın maniyi gün ışığına çıkardı. Karadeniz yöresi deyişlerini mahalli lehçeyle kaydetti. 1934 yılında ise, altı yıllık bir çalışmanın ürünü olan İstanbul Argosu ve Halk Tabirleri adlı çalışmasını yayımladı. Daha önce yapılan çalışmalara göre çok daha geniş ve kapsamlı olan bu çalışmada derlenen deyimlerin tümünün dönemin yaşayan deyimleri olması ve yazarın kitabına salt doğrudan işittiği deyimleri alması çalışmasını son derece ilginç kılmaktaydı. Halk Şairleri Hakkında Küçük Notlar adıyla 1937 yılında yayımlanan çalışmasında da o güne dek haklarında hiçbir inceleme yapılmamış dokuz halk şairinin yaşamı ve yapıtları ele alınmıştı. Hemen tüm yaşamı boyunca İstanbul’da yaşamış olan Mehmet Halit Bayrı, İstanbul folkloruyla da yakından ilgilenmiştir. Yalnızca birinci cildini yayımlayabildiği İstanbul Folkloru adlı kitabında kentin çeşitli köşelerini gezerek birinci elden derlediği gelenek ve görenekleri masalları, manileri, bilmeceleri aktarmıştır.
Bayrı’mn ölümüne yakın ve ölümünden sonra yayımlanabilen kitaplarının yanı sıra, henüz gün ışığına çıkmamış birçok çalışması da bulunmaktadır.
• YAPITLAR (başlıca): İnceleme ve Derleme: Mâniler, 1932; Balıkesir’li Bir Şair, 1934; İstanbul Argosu ve Halk Tabirleri, 1934; Halk Şairleri Hakkında Küçük Notlar, \9}>7;Halk Adetleri ve inanmaları, 1939; İstanbul Folkloru, 1947; Halk Şiiri XIX. Yüzyıl,_ 1956; Halk Şiiri XX. Yüzyıl, 1957; Âşık Cevheri, 1958; Aşık Virani, (ö.s.),1959; Yer Adlan ve Yer Adlarına Bağlı Folklor Bilgileriyle İstanbul, (ö.s.), 1964. Şiir: Maziden Bir Yaprak, 1919.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi