Memelilerde Döllenmiş Yumurtanın Gelişimi
Memelilerde yumurta hücresinin varlığı ve biçimi, Baer’in 1827’de köpekler üzerinde yaptığı çalışmalara değin açıklanamamıştı. Bu bulgudan sonra öbür memelilerinyumurta hücreleri de saptandı ve insan yumurtasının, mikroskop altında başka memeli yumurtalarından farklı olmadığı görüldü. Gerçekten de, bütün memeli yumurtaları aşağı yukarı aynı büyüklüktedir ve bir balina yumurtası bir fare yumurtasından güç ayırt edilir. Yumurta hücresi, yumurtalıklardan dışarı atıldıktan sonra yumurta kanallarına geçer ve burada spermayla birleşerek yeni bir canlı oluşturmak üzere döllenir. Yumurta kanalını geçerek dölyatağına ulaşan yumurta hücresinin burada spermayla karşılaşsa bile artık döllenme olasılığı yoktur. Yumurta kanalın-dayken döllenen yumurta, hemen mitoz bölünme geçirerek çoğalmaya başlar. Oluşan her hücre de aynı biçimde bölüneceğinden hücre sayısı 2, 4, 8, 16, 32, 64 … gibi hep iki kat artarak çoğalır. Mitoz bölünme sürüp giderken, hormonlar (östrojen ve progesteron) da dölyatağım yumurtanın yerleşmesine elverişli biçimde geliştirir. Böylece bol damarlı ve süngerimsi bir görünüm almış olan dölyatağına ulaşan yumurta, yatağın mukozasına gömülür ve doğrudan geçişme (osmoz) yoluyla buradan beslenir:
Bu evrede de birbirini izleyen bölünmeler sonucunda yumurta dut biçimini alır (moru-la). Daha sonra hücre yığınının içinde ya da altında bir boşluk oluşur (blastula). Blastula boşluğu bir sıvıyla doludur. Blastula evresindeki yumurtadan tam ortadan geçen dikine bir kesit alınırsa, embriyonun bir sıralı hücre tabakasından oluştuğu görülür.
Blastula evresinden sonra hücrelerin hareketi nedeniyle, embriyonun alt ya da üst kutbundan içeriye doğru, eldiven parmağı biçiminde bir çöküntü oluşur ve embriyon gastrula biçimini alır. Bütün gelişme süreci boyunca kalan bu gastrula boşluğu sonunda sindirim sistemi borusuna dönüşür. Embriyonun ön ucuna doğru uzanan sindirim borusu dıştaki hücre tabakasını yararak bu hücrelerle birleşir ve hayvanın ağzını oluşturur. Bu aşamada embriyon dışderi (ektoderm) ve içderiden (endoderm) oluşan, iç içe geçmiş iki boru biçimindedir. Daha sonraki aşamada, iç ve dışderi tabakaları arasında üçüncü bir hücre tabakası, ortaderi (mezoderm) oluşacaktır.
Memeli hayvanı oluşturan tüm dokular, bu üç tabakanın bölünerek farklılaşması sonucunda gelişir. Her tabakanın oluşturacağı dokular bellidir: dışderiden vücudun dış oluşumları (deri, saç, diş mineleri) ve sinir sistemi (beyin, omurilik, beş duyu organı), ortaderiden kaslar, boşaltım ve üreme organları, iskelet ve bütün dolaşım sistemi, içderiden ise ağızdan anüse tek tüm sindirim sistemi oluşur. Baer’in çalışmalarından bu yana yaklaşık yüz elli yıl geçmesine karşın, döllenmiş tek bir yumurta hücresinin bölünmesiyle, yapı ve işlev açısından birbirinden böylesine farklı dokuların nasıl oluşabildiği sorusu tam anlamıyla yanıtlanabilmiş değildir.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi