BALAKİREV, Mili (1837-1910)
Rus besteci. “Rus Beşleri” adıyla tanınan grubun kurucusudur. Rus ulusal müziğinin oluşumuna öncülük etmiştir.
Mili Aleksandroviç Balakirev 2 Ocak 1837’de, Nijni-Novgorod’da doğdu. Küçük yaşta müziğe ilgi duydu ve ilk derslerini annesinden aldı. Ancak, parasal sorunlar, başka öğretmenlerden aldığı piyano derslerinin çok sınırlı kalmasına yol açtı. 13 yaşındayken, zengin bir toprak sahibi, tarihçi ve eleştirmen olan Ulibişev, kendisiyle ilgilendi ve yeniden müzik çalışmalarında yoğunlaşmasını sağladı. Ulubişev, bir Mozart uzmanıydı ve küçük bir özel orkestrası vardı. Onun yanında klasik yapıtları yakından tanıma ve ayrıntılı olarak inceleme olanağı bulan Balakirev, çok geçmeden orkestrayı yönetmeye başladı. Ulubişev aracılığıyla tanışmış olduğu, Rus müziğinin en önemli öncülerinden Glinka’nın onun daha 15 yaşındayken yaptığı beste çalışmalarını ilgiyle karşılaması, Balakirev’i oldukça cesaretlendirdi. Glinka’nın etkisi, sanatçının ulusal bir anlayışa yönelmesinde önemli bir rol oynamıştır.
Rus beşleri
1853-1855 arasında Kazan Üniversitesi’nde matematik öğrenimi gördü. Daha sonra St. Petersburg’a geçti. Burada 1860’a doğru başlattığı ve müzik tarihi için büyük önem taşıyan başka bir etkinlik de, çeşitli mesleklerden bazı amatör müzikçilerle ilişki kurması ve onları eğitmesi olmuştur. Amatörleri yeğlemesi, profesyonel müzikçiler karşısında kendini yetersiz bulmasından ve akademik eğilimlere yakınlık duymamasından kaynaklanıyordu. Öğrencileri arasında, Cui veMussorgski de vardı. 1861 -1862 yıllarında Rimski-Korsakov ve Borodin’in de bu çevreye katılmasıyla, “Rus Beşleri” adıyla anılan grup oluştu. Balakirev, oldukça pratik bir eğitim yöntemi izliyordu. Öğrencileriyle birlikte, klasik yapıtların dört el için yapılmış düzenlemelerini çalıyor, ardından, çaldıkları yapıtlar üzerinde tartışmalar, yorumlar ve ayrıntılı incelemeler yapıyorlardı. Bu çalışmalara müzikte ulusallaşma-ya verilen önemin giderek artması ve halk müziğinden yararlanma yollarının araştırılması da eşlik etmiştir.
Oldukça farklı kişilikleri bir araya getiren Rus Beşleri, grup olarak fazla yaşamadı. Bunda, Balakirev’in aşırı disiplinli yönetiminin de etkisi oldu. Bu dönemde bunalıma düşüp içine kapandığı halde yeni bir girişime de başladı. 1862’de St. Petersburg Konservatuvarı’na karşıt bir anlayışla oluşturulan Serbest Müzik Okulu’nun kuruluşuna öncülük etti ve bu kurumun düzenlediği halka açık konserlerin yöneticiliğini üstlendi. Kendisinin ve çevresindeki bestecilerin yapıtlarının çalınmasını sağlayarak, gelişmekte olan Rus müziğinin tanınması ve yaygınlaşmasında önemli bir rol oynadı. 1860’lar, sanatçının en faal ve etkili olduğu dönem sayılır. Volga boylarından derlediği halk şarkılarını yayımladı, bunları Rus Temaları Üzerine ikinci Uvertür’ünde kullandı. Daha sonra bu yapıtı, Rusya adlı senfonik şiire dönüştürdü. Yaz tatillerini geçirdiği Kafkasya’da topladığı ezgileri de, ünlü piyano fantezisi Islamey ve Tamara adlı senfonik şiirinde değerlendirdi.
Ancak, bu verimli dönem, müziği kamuya yayma çabalarındaki başarısızlıklar ve bazı kişisel sıkıntılarla sona erdi. 1871-1876 yıllarında, sanatçı, müzikle hemen hiç ilgilenmedi, demiryolları kuruluşunda biletçi olarak çalıştı. Bu kez, daha da derin bir bunalıma girmiş ve bağnaz bir Ortodoks kimliğine bürünmüştü . Bununla birlikte, bir süre sonra, yeniden müzikle ilgilenmeye başladı. Serbest Müzik Okulu’nun yöneticiliğine döndü ve 1883-1894 arasında imparatorluğun resmi kilise korosunu yönetti. Yaşamının son on yılı tam bir yalnızlık içinde geçti. 29 Mayıs 1910’da, St. Petersburg’da öldü.
Yeni bir müzik anlayışı
Balakirev’in çalışmaları yeni bir müzik anlayışının gelişmesine önemli katkılarda bulunmuş ve bu sürecin etkileri, Rus müziğinin sınırlarını da aşarak 20. yy’a uzanmıştır. Glinka’nın Ispanya’da bulunduğu 1845-1847yıllarından başlayarak, Rus ve İspanyol bestecileri arasında halk ezgilerinin değerlendirilmesi konusunda bir etkileşim olduğu görülür. Balakirev’in, Glinka’mn önerisiyle bestelediği İspanyol Temaları Üzerine Uvertür, bunun örneklerinden biridir.
Balakirev’in Rus müziğini yönlendirici ve tanıtıcı çalışmaları, her zaman başarılı olmamasına karşın, en az besteciliği kadar önemli sayılır; hatta bu çalışmalar zaman zaman yapıtlarının sayı ve niteliğini sınırlayıcı etkiler yapmış, sanatçının veriminin düşmesine yol açmıştır. Yine de, müziği, zengin ve yaratıcı bir düşgücünüyansıtır. Glinka ve Rus müziğinin—özellikle Kafkas halk müziğinin— yanı sıra, örnek ustalar olarak kabul ettiği Berlioz ve Schumann ile büyük bir hayranlık duyduğu Liszt, başlıca etki kaynaklarıdır. Islamey, Liszt’in bazı piyano parçalarında konu olarak işlediği “aşk rüyası”nın havasını anımsatır ve bu duygusallığı Doğu motifleriyle bezeyen bir yapıttır.
Öte yandan, Balakirev, Bach, Haydn ve Mozart gibi klasik dönem bestecilerine fazla yakınlık duymuyordu. Müzikle “İtalyan” olan her şeyi de, neredeyse aşağılayarak reddediyordu. Glinka’yı izleyerek, Alman romantizmi ile Rus halk müziğinin bir bileşimine ulaşmaya çalıştı. Başarılı yapıtlarının sayısı fazla değildir ama bunlar, çabasının sonuçsuz kalmadığını ve bestecinin lirik bir anlatım geliştirmiş olduğunu gösteren örneklerdir.
• YAPITLAR (başlıca): Orkestra Müziği: Bir İspanyol Marş Teması Üzerine Uvertür, 1857; Kral Lear İçin Sahne Müziği, 1858-1861; Üç Rus Teması Üzerine Uvertür, 1858; Rus Temaları Üzerine İkinci Uvertür, 1864, (1884’te Rusya adlı senfonik şiire dönüştürüldü); Birinci Senfoni, do Majör, 1866-1898; Çek Temaları Üzerine Uvertür, 1867; Tamara (senfonik şiir), 1867-1882; İkinci Senfoni, re Minör, 1907-1908. Piyano ve Orkestra Müziği: Rus halk şarkıları üzerine Grande Fantaisie, 1852; Birinci Piyano Konçertosu, fa diyez Minör, ykş. 1855; İkinci Piyano Konçertosu, mi bemol Majör, 1861-1862; (1909’da besteci tarafından yeniden ele alındı, Liapanov tarafından tamamlandı). Piyano Müziği: 6 Mazurka; 4 Scherzo; 3 Noktürn; 4 Vals; Islamey, 1869. Oda Müziği: Yaylı Çalgılar Dörtlüsü, 1854-1855. Çeşitli: Koro yapıtları; Rus halk şarkıları.
• KAYNAKLAR: G. Abraham, “Balakirev: A Flawed Genius”, Studies in Russian Music; G. Abraham, M.D. Calvocoressi, “Balakirev”, On Russian Music, 1936; V. Seroff, The Mighty Five; M. Zetlin, The Five.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi