HİNDENBURG, Paul von (1847-1934)
Alman asker ve devlet adamı. 1925-1934 arasında Weimar Cumhuriyeti döneminde cumhurbaşkanlığı yapmıştır.
Paul Ludwig Hans Anton von Beneckendorff von Hindenburg 2 Ekim 1847’de Posen (bugün Polonya’da Poznan) kentinde doğdu, 2 Ağustos 1934’te Neudeck’te öldü. Babası soylu bir Junker (büyük toprak sahibi) ailesinden geliyordu. 11 yaşında harp okuluna girdi. 1866’da Avusturya’yla, 1870’te de Fransa’yla yapılan savaşlara katıldı. 1904’te IV.Kolordu komutanı oldu ve bu görevini 1911 ’de emekli olana değin sürdürdü.
I.Dünya Savaşı başında Ruslar Doğu Prusya’ya girince, Ağustos 1914’te hükümet Hindenburg’u göreve çağırarak VIII.Ordu’nun başkomutanlığına atadı. Ruslar’a karşı savaşı sürdürmekte olan tuğgeneral Erich von Ludendorff’un üstü olarak cephev giden Hindenburg, Tannenberg ve Mazuriya da Ruslar’ı ağır yenilgilere uğratan Alman ordularına komuta etti. Alman halkı savaş kahramanı olarak gördüğü Hindenburg’a büyük sevgi gösterilerinde bulundu. Kasım 1914’te mareşal rütbesiyle Doğu Cephesi başkomutanlığına getirildi. Ağustos 1916’da genelkurmay başkanlığına, Ludendorff da yardımcılığına getirilen Hindenburg siyasal kararlar üzerinde etkili olmaya da başladı.
1916’da Romanya, 1917’de İtalya ve Rusya üzerine düzenlenen seferlerle Batı Cephesi’ndeki savunma savaşlarında bazı başarılar kazanıldı. Ancak, Hindenburg’un İtilaf Devletleri’ni yenilgiye uğratmak için İngiltere’ye karşı denizaltı savaşı başlatılması kararı, Almanya’nın kesin yenilgisinde rol oynayan önemli etkenlerden biri oldu. Eylül 1918’de derhal ateşkes yapılmasını istedi, yenilginin sorumluluğunu Ludendorff’un üstüne attı.
İmparator II.Wilhelm’in tahttan çekilerek Hollanda’ya kaçışının ardından 9 Kasım 1918’de cumhuriyet ilan edildi. Almanya Sosya! Demokrat Partisi (Sozialdemokratische Partei Deutschland-SPD) başkanı Friedrich Ebert, geçici bir hükümet kurdu. Hindenburg monarşi yönetiminden yana olmasına karşın, Komünistler’in devrim yapmaları olasılığı karşısında Ebert’le işbirliği yapmayı yeğledi. Savaş yıllarında kazandığı saygınlığa dayanarak orduda sıkı bir disiplin sağladı. SPD yöneticileri, kuruluşuna Hindenburg’un ön ayak olduğu ve eski subayların yönetiminde, terhis edilmiş askerlerden oluşan “gönüllü müfrezeleri”ni 1919’da Spartakistler’in ayaklanmasının bastırılmasında kullandılar. Bundan sonra Weimar’da toplanan Kurucu Meclis, Ebert’i cumhuriyetin ilk başkanı olarak seçti. Hindenburg ise ikinci kez emekliye ayrılarak Hannover’de yaşamaya başladı.
Cumhurbaşkanı seçilmesi
Ebert’in Şubat 1925’te ölümü üzerine başkanlık seçimleri yapıldı. Sağdaki partilerin aday gösterdikleri Hindenburg, SPD’ce desteklenen, Katolik Merkez Partisi üyesi Wilhelm Marx ile Almanya Komünist Partisi (AKP) adayı Ernst Thalmann’ı göreli çoğunlukla geride bırakarak başkanlığa seçildi.
Gittikçe ağırlaşan iktisadi bunalım karşısında alınması gereken önlemler konusunda anlaşamayan Sosyal Demokrat ağırlıklı Müller hükümeti Mart 1930’da düşünce Hindenburg, Katolik Merkez Parti’ den Heinrich Brüning’i, hükümeti kurmakla görevlendirdi. 1930 Temmuzu’nda Brüning’in hazırladığı iktisadi program SPD, AKP ve Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi (NSAİP) milletvekillerinin oylarıyla geri çevrildi. Bunun üzerine Hindenburg anayasanın devlet başkanına tanıdığı yetkiye dayanarak programı yürürlüğe koydu. Bu tarihten sonra ancak yasa gücünde kararnamelerle iş görebilen hükümetlerin iş başına geldiği yeni bir dönem başladı. Brüning’ den Reichstag’m (Alman meclisi) dağıtılmasını isteyen Hindenburg Eylül’de seçimlere gidileceğini açıkladı. Bu seçimlerde en büyük başarıyı, oylarını %700 artırarak ülkenin ikinci en büyük partisi konumuna yükselen Nasyonal Sosyalistler kazandı. Bu durum karşısında Sosyal Demokratlar, Brüning hükümetini desteklemeye karar verdiler.
İktisadi bunalımdan önemli ölçüde zarar gören ağır sanayiciler ile toprak sahipleri, sendikalarla uzlaşmaya çalıştığı gerekçesiyle Brüning’e şiddetle karşı çıkmaya, Naziler’in hükümete girmesini talep etmeye başlamışlardı. Naziler’le işbirliğine karşı olan Brüning 1932 ilkbaharında başkanlık dönemi tamamlanacak olan Hindenburg’un görev süresinin tızatılması için destek bulmaya çalıştı. Naziler’in bunu kabul etmemesi üzerine yapılan seçimlerde Hindenburg, Hitler ve Thalmann aday oldu. 1925’te Hindenburg’a karşı çıkmış olan SPD, bu kez Hitler’in seçilmemesi için onu desteklemeye karar verdi. Hindenburg’un sosyal demokrat oylar sayesinde seçildiği ikinci turda, Hitler’in oyları yüzde 36’ya ulaşmıştı.
Naziler’in güçlenmesi
Seçimlerden sonra yüksek rütbeli subaylar, Na-ziler’le işbirliği önünde en büyük engel olarak gördükleri Brüning’in istifasını istemeye başladılar. Hindenburg, 30 Mayıs 1932’de başkanlık seçimlerinde kendisini desteklemiş olan Brüning’i görevden aldı ve Merkez Parti’den Franz von Papen’i yeni hükümeti kurmakla görevlendirdi. Partisinden çıkarılmış olan Papen’in parlamentoda desteği yoktu, ancak bu durum yalnızca güvendiği kişilerle iş yapmak isteyen Hindenburg’a ters gelmiyordu. Nasyonal Sosyalistler, 31 Temmuz 1932’de yapılan Reichstag seçimlerinden parlamentonun en büyük partisi olarak çıktılar. Ama Hindenburg Hitler’i hükümet kurmakla görevlendirmiyor, Hitler de von Papen yönetiminde başbakan yardımcılığı görevini kabul etmiyordu. 12 Eylül’ de toplanan parlamentoda von Papen hükümeti güvensizlik oyuyla düşürüldü. 6 Kasım’da yinelenen seçimlerde Naziler iki milyon oy yitirdiler. Hitler, hükümete girmeyi bir kez daha reddetti. Hindenburg, 2 Aralık’ta general Kurt von Schleicher’i hükümeti kurmakla görevlendirdi. Schleicher’in yeni bir partiler üstü hükümet kurma çabaları sonuç vermedi. Toprak sahipleri ile büyük sanayiciler, istikrarın başka türlü sağlanamayacağına inandıklarından Naziler’in hükümete katılması konusunda baskı yapıyorlardı. Hindenburg ise hâlâ Hitler’in başkanlığında bir hükümet istememekte diretiyordu. Ne var ki, Hindenburg’un Hitler’e karşı koyma gücü de azalıyordu. Schleicher hükümeti yalnızca elli yedi gün dayanarak düşmüştü. Bu arada von Papen, Hitler’in kuracağı hükümette başbakan yardımcısı olmayı kabul etmiş,1 Hindenburg’ u da Naziler’i denetim altında tutabileceğine ikna etmişti.
Hindenburg, 30 Ocak 1933’te Hitler’i, von Papen’in başbakan yardımcısı olarak bulunacağı bir “ulusal birlik” hükümeti kurmakla görevlendirdi. Hükümete NSAİP’ten yalnızca iki bakan alınmıştı. Hitler, siyasal nüfuzu giderek azalan Hindenburg’u Reichstag’ı yeniden dağıtmaya ikna etti. Hindenburg
27 Şubat 1933’te Reichstag Yangını’nın ertesi günü, anayasanın temel haklara ilişkin tüm hükümlerini yürürlükten kaldıran bir kararnameyi imzaladı. 5 Mart’ta yapılacak yeni seçimlerden önceki hafta boyunca yalnızca NSAİP ile Alman Ulusal Halk Partisi’nin propagandayapmalarına izin verildi. Nasyonal Sosyalistler, bu seçimde bile mutlak çoğunluğu elde edemediler. Ancak parlamento toplandığında komünist milletvekilleri ya tutuklu ya da firardaydı. Hitler’in parlamentodan istediği olağanüstü yetkiler, yalnız Sosyal Demokratlar’ın karşı oyu ve üçte iki çoğunlukla kabul edildi. Hindenburg öldüğünde, Almanya’da 1945’e kadar sürecek Nazi iktidarı kurulmuştu.
• YAPITLAR (başlıca): Aus meinem Leben, 1920, (“Yaşamımdan”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi