Rıfat ILGAZ Mizah yazarı, şair (Kastamonu 1911-7 Temmuz 1993, İstanbul).
Kastamonu Öğretmen Okulu’ndan (1930) sonra, ilkokul öğretmenliği yaptı (1930 -1936); Gazi Eğitim Enstitüsü Edebiyat bölümünü bitirdi (1938), ortaokullarda Türkçe öğretmeni olarak çalıştı (1938-1944, 1948). Daha sonra geçimini yazarlıkla sağladı. Mizah hikâyeleri, mizah romanları, bu eserlerinden sahneye aktarılan oyunlarıyle tanındı. Sanat hayatına şiir yayımlayarak başlamış, Yürüyüş, Pınar, Yurt ve Dünya, Ant, Gün, Yeryüzü, Beraber v.d. sanat dergilerinde, anlatım ustalığı taşımayan, buna karşılık sert çizgilerle toplum sorunlarını ele alan şiirler yayımlamıştı. Bu şiirlerinden bazılarını topladığı Sınıf (1944), Devam (1953) kitapları dolayısıyle hakkında kovuşturma açıldı, tutuklu kaldı.
Öğretmenlikten ayrılarak mizah yazarlığına başladıktan sonra Markopaşa, Malumpaşa, Merhumpaşa v.d. mizah dergilerinin yazı işleri müdürlüğünü yaptı. Âdembaba (1952) dergisini çıkardı. Mizah yazıları dolayısıyle de kovuşturmaya uğradı. BabIâli’de entertip ustası, musahhih, sekreter olarak çalıştı, Gar Yayınları’nın sahipleri arasında yer aldı; 1971’de Basın Şeref Kartı aldı aynı yıl kendi adına Sınıf Yayınları’nı kurdu. 1974’te emekli oldu. Cide’ye yerlesti. 12 Eylül 1980 döneminde gözaltina alındı. 70 yaşında gerekçesiz sorguya çekildi ve 1 aydan fazla gözaltinda kaldi. Tutuklulugu sona erince ölüm tarihi olan 7 Temmuz 1993’e kadar Istanbul’da yaşadi.
Edebi Kişiliği
Edebiyat dünyasına 1926’da Kastamonu Nazikter gazetesinde yayınlanan “Sevgilimin Mezarında” şiiriyle girdi. Bir süre tarz olarak kişisel şiirler yazdı, bunlar Varlık, Oluş gibi dergilerde yayınlandıysa da bunların hiçbirini kitaplarına almadı. Bir süre şiir tekniğine yeni bir soluk getirdiğine inandığı Nazım Hikmet ile çalıştı. II. Dünya Savaşı döneminde öğretmenlik hayatında ve çevresinde gördükleriyle toplumcu bir anlayışa yöneldi. Halktan biri olması ve halkın çektiklerini kendisinin de çekiyor olması bunu ifade etme isteği ve ihtiyacı yarattı. Bu amaçla çıkardığı ilk şiir kitabı Yarenlik‘te (1943) çevresindeki insan hayatını anlattı. Örneğin bu eserindeki “Alişim” şiiri onun edebiyatta durduğu noktayı güçlü bie şekilde gösterir. Benzer bir anlayışla yazdığı ve şiirlerin bir kısmı okuldaki öğrencileriyle ilgili olan ikinci kitabı Sınıf (1944) toplatıldı ve Ilgaz hakkında soruşturma başlatıldı.
Yazarın öykücülüğü özellikle mizah alanında gelişti. Eserlerinden mizah romanı olarak yazıları (1959) ve önce Dolmuş dergisinde bir hikâye serisi yayınlanan sonrasında oyunlaştırılarak sahneye de konan (1966) (sonraki yıllarda sinemaya da aktarılan) Hababam sınıfı, yatılı bir erkek okulunun, öğretmen ve öğrenci çevresinin taşlamasıdır. Bizim koğuş (1959) romanı, yazarın ciğerlerinden rahatsız olarak tedavi gördüğü sanatoryumlarda edindiği izlenimleri yansıtır. Karadeniz’in kıyıcığında (1969) adlı romanı Akçakoca kasabasının toplumsal yaşantısını ele alır. Bu roman, fındık ayıklama fabrikasının sahibi olan ve yoksul halkın orman eteklerinde tarla açarak yetiştirdiği fındık bahçelerini ele geçirmek için hileli yollara sapan Hacı Dursun’a karşı girişilen, fakat boşa çıkan mücadeleleri anlatır.
Yaşamını son dönemlerinde yazar özellikle anı ile çocuk edebiyatı türüne ağırlık verdi. Öğretmenlik yıllarından kalma bir idealizmle özellikle yeni nesile yönelik çalışmaları tercih etti.
Eserleri
Şiir kitapları
- Yarenlik (1943): 1946’da ikinci basımı yapıldı.
- Sınıf (1944): Kovuşturmaya uğradı. 6 ay hapis yattı.
- Yaşadıkça (1947): Toplatıldı.
- Devam (1953): Toplatıldı.
- Üsküdarda Sabah Oldu (1954)
- Soluk Soluğa (1962): Yeni şiir çok azdır, genellikle derleme.
- Karakılçık (1969)
- Uzak Değil (1971)
- Güvercinim Uyur mu (1974)
- Kulağımız Kirişte (1983)
- Ocak Katırı Alagöz (1987)
- Çocuk Bahçesi (1995): Çocuklar için şiirler
- Bütün Şiirleri (1983): 9 cilt olarak
- Bütün Şiirleri: 1927-1991 (2004)
Romanları
- Hababam Sınıfı (1957): Önce dizi hikâye olarak Dolmuş dergisinde yayınlandı. Sonradan roman olarak toplandı. Film uyarlamalarına esin kaynağı oldu. Ayrıca tiyatroda da sahnelendi.
- Pijamalılar (Bizim Koğuş) (1959): Önce Bizim Koğuş adıyla yayınlandı. Daha sonra 1973’te Pijamalılar olarak çıktı.
- Karadenizin Kıyıcığında (1969)
- Halime Kaptan (1972)
- Meşrutiyet Kırathanesi(1974)
- Karartma Geceleri (1974): Yusuf Kurçenli tarafından filmi çekildi. Başrolünü Tarık Akan oynadı.
- Sarı Yazma (1976)
- Yıldız Karayel (1981)
- Apartıman Çocukları (1984)
- Hoca Nasrettin ve Çömezleri (1984)
- Hababam Sınıfı İcraatın İçinde (1987)
Anı kitapları
- Yokuş Yukarı (1982)
- Kırk Yıl Önce Kırk Yıl Sonra (1986)
- Dördüncü Bölük (1992): Damian Croft tarafından İngilizce’ye çevrildi, Milet Publishing tarafından yayınlandı.
Köşe Yazarlığı
- Nerde Kalmıştık
- Cart Curt
Öykü kitapları
- Radarın Anahtarı (1957)
- Don Kişot İstanbul’da (1957)
- Kesmeli Bunları (1962)
- Nerde O Eski Usturalar (1962)
- Saksağanın Kuyruğu (1962)
- Şevket Ustanın Kedisi (1965)
- Garibin Horozu (1969)
- Altın Ekicisi (1972)
- Palavra (1972): Önceden Don Kişot İstanbul’da adıyla yayınlandı.
- Tuh Sana (1972)
- Çatal Matal Kaç Çatal (1972)
- Bunadı Bu Adam (1972)
- Keş (1972)
- Al Atını (1972)
- Hababam Sınıfı Uyanıyor (1972)
- Hababam Sınıfı Baskında (1972)
- Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı (1972)
- Rüşvetin Alamancası (1982)
- Sosyal Kadınlar Partisi (1983)
- Çalış Osman Çiftlik Senin (1983)
- Şeker Kutusu (1990)
Çocuk edebiyatı
- Bacaksız Kamyon Sürücüsü
- Bacaksız Okulda
- Bacaksız Paralı Atlet
- Bacaksız Tatil Köyünde
- Bacaksız Sigara Kaçakcısı
- Öksüz Civciv
- Küçük Cekmece Okyanusu
- Cankurtaran Yılmaz
- Kumdan Betona
- Çocuk Bahçesi(Şiir)
Almanca sözlu Kitap
- Der Dreikäsehoch und die Riesenmelone. Edition Orient, Berlin 2006; ISBN 978-3-922825-68-5
- Der Dreikäsehoch auf der Polizeiwache. Edition Orient, Berlin 2007; ISBN 978-3-922825-70-8
- Der Dreikäsehoch in der Schule. Edition Orient, Berlin 2008; ISBN 978-3-922825-72-2
Tiyatro Oyunları
- Hababam Sınıfı Ulvi Uraz Tiyatrosu tarafından sahnelendi1965
- Hababam Sınıfı Uyanıyor: Filme çekildi.
- Hababam Sınıfı Baskında
- Hababam Sınıfı Sınıfta kaldı: Filme çekildi.
- Türk Çocukları Türk Çocukları: Çatalzeytin Festivalinde öğrenciler tarafıdan sahnelendi.
- Çatal Matal Kaç Çatal (1972): Daha sonra Uzun Eşek Oyunu olarak yeniden yazıldı. Çatal Matal 1972’de Ordu Belediyesi Karadeniz Tiyatrosu tarafından, Uzun Eşek ise Cide’de sahnelendi.
- Abbas Yola Giden: 1993’de Kartal Rıfat Ilgaz Sahnesi Oyuncuları tarafından sahnelendi.