BROWN, Robert (1773-1858)
İskoç botanikçi. Çok sayıda yeni bitki türleri bulmuş, hücre çekirdek özünü ve sıvılarda kendi adıyla anılan hareketi ilk kez tanımlamıştır.
21 Aralık 1773’te Montrose’da doğdu. 10 Haziran 1858’de Londra’da öldü. Tıp eğitimini Marischal, Aberdeen ve Edinburgh üniversitelerinde tamamladı. 1798’de yaptığı Londra gezisi sırasında Royal Socie-ty’nin başkanı Sir Joseph Banks ile tanıştı. Yalnız Londra’nın değil, tüm İngiltere’nin botanik merkezi durumunda olan Banks’ın evi, geniş kütüphanesi ve bitki koleksiyonuyla Brown’ın. yoğun ilgisi topladı. 1768-1771 yılları arasında kaptan James Cook’la Avustralya seferine katılmış olan Banks, Brown’m ilgi ve yeteneğinden etkilenerek, onu Avustralya’ya araştırma yolculuğuna çıkacak olan Matthew Flinders’a salık verdi. Böylece 1801 yılında Flinders’m gemisi “Investigator” ile gezmeye başladığı Avustralya kıyılarında bitki türleri açısından büyük bir zenginlikle karşılaşan Brown, birçoğunu henüz bilimin tanımadığı bitkilerden çok geniş bir koleksiyon oluşturdu. Topladığı türlerin resimleri de ünlü botanik ressamı Ferdinand Bauer tarafından yapıldı. 1805’te İngiltere’ ye döndüğünde bu türleri sınıflandırmak için beş yıllık bir çalışmaya girişen Brown, 1.700 kadarı tamamen yeni olan 2.200 türün tanımlanmasını 1810’da tamamladı. Avustralya gezisinin sonuçlarının bir bölümünü, sistematik botaniğin klasiği sayılan ve bitki sınıflandırma açısından geniş bilgi içeren Prodo-mus Florae Novae Hollandiae (“Yeni Hollanda Arazisinin Florası”) adlı yapıtında topladı. 1810’da Royal Society’ye seçilen Braun 1827’de British Museum’da
yeni kurulan botanik bölümünün başına geçti.
Brown 1828’de yayımladığı A Brief Account of Microscopical Observations (“Mikroskopla Gözlemler Üzerine Kısa Bir Açıklama”) adlı yapıtında canlı Clarika pulchella polenleri içinde hareket halinde parçacıkların varlığım saptadığını açıklıyordu. Polenlerin içindeki sıvıda asılı halde duran parçacıkların hareketini anlayabilmek için sayısız gözlemlere girişti ve aynı olgunun cansız polenlerde de gerçekleştiğini gözlemledi. Toz halindeki birçok organik ve inorganik maddenin suda asıltı halindeyken gözlemlenen bu hareketinin maddenin genel bir özelliği olduğuna karar verdi. Böylece daha sonra sıvıda asıltı halindeki mikroskopik cisimlerin sürekli, küçük ve düzgün salınımlara girdiği birçok fiziksel görüngünün genel adı haline gelecek olan Brown hareketinin ilk örneklerini saptamış oldu.Einstein 1905’te Brown hareketinin sıvıda asılı parçacıklarla su moleküllerinin çarpışmalarından kaynaklandığını varsayarak, bu hareketin kuramsal bir incelemesini yaptı. Birkaç yıl sonra da bu incelemenin ışığında Perrin’in yaptığı gözlemler ilk kez atom ve moleküllerin yaklaşık boyutlarının ölçülmesine yol açtı.
1831’de Orcbidaceae ve Asclepiadacea nin döllenmesini incelerken kozalaklılar ve kabuksuz tohumlarla çiçeklenen bitkiler arasında temel bir ayrılık gören Brown, tohumda sürekli canlı hücre barındıran bir çekirdek özünün varlığını bulmuş, yeni bitki türleri tanımlayarak bitkilerin doğal sınıflandırılmasını geliştirmiştir. Yaşamı boyunca sürdürdüğü gözlemciliği, mikroskopla öncü nitelikteki çalışmaları ve öngörü yeteneğiyle botanik bilimine ve fiziğe çok değerli buluşlar armağan etmiştir.
• YAPITLAR: Prodomus Florae Novae Hollandiae, 1810, (“Yeni Hollanda Arazisinin Florası”); Observations on the Natural Family of Plants called Compoitae, 1818, (“Bileşikgiller Denilen Bitkinin Doğal Ailesi Üzerine Gözlemler”); Observations on the Organs and Mode of Fecundation in Orchideae and Asclepiadeae, 1833, (“Orc-hideae ve Asclepiadeae’nin Döllenme Organları ve Döllenme Biçimi Üzerine Gözlemler”); A Brief Account of Microscopical Observations, 1828, (“Mikroskopla Gözlemler Üzerine Kısa Bir Açıklama”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi