BİTAR, Salah (1912 – 21 Temmuz 1980)
Suriyeli siyaset adamı. Baas Partisi’ nin kurucularındandır.
Şam’da doğdu. Oldukça varlıklı Sünnî bir ailenin çocuğudur. Şam Üniversitesi’nde ve Paris’te Siyasal Bilimler Okulu’nda öğrenim gördü. 1934’ten 1942’ye değin ülkesinde lise öğretmenliği yaptı. 1940’ta Mişel Eflak’la birlikte Baas Partisi’ni kurdu.
Baas 1918’de Osmanlılar’ın çekilmesinden sonra yoğun siyasal çalkantılar yaşayan Suriye’de milliyetçileri toparlayan bir parti oldu. Orta Doğu’daki bütün Arap devletlerini tek bir yönetim altında toplamayı amaçlayan Baas Partisi programında toplumsal farklılıkları azaltmayı, büyük topraklarda ve sanayi işletmelerinde mülkiyeti sınırlandırmayı ve bazı alanlarda kamulaştırmayı öngörüyordu. Öte yandan özel teşebbüs, mülkiyet ve miras haklarını tanıdığını açıklıyor ve laik bir toplumu savunuyordu.
Bitar 1943’te Fransa ile Lübnan arasında ortaya çıkan çatışmalarda ve 1945-1946’da Suriye’nin bağımsızlığıyla sonuçlanan olaylarda rol oynadı. Baas Partisi’nin çıkardığı el-Baas gazetesinin yazı işleri müdürlüğünü yaptı. 1952 Süveyş sorunu sırasında Baas’ın Ekrem Hurani’nin Sosyalist Parti’siyle birleşmesine önayak oldu. Ancak parti içinde her dönem Arap birliği sorununu sosyalizmden önde tuttu.
Albay Edip Çiçekli’nin (Şişakli) gerçekleştirdiği hükümet darbesinden sonra 1952’de İtalya’ya sığındı ve 1954’te Çiçekli devrilene değin burada yaşadı. Aynı yıl ülkesine dönerek milletvekili oldu. 1956-1958 arası dışişleri bakanı oldu.
Süveyş Kanalı’nın kamulaştırılmasının ardından Mısır’la daha yakın ilişkiler kuran Suriye, Nasır’ın yoğun baskısı ve Baas Partisi’nin de onayıyla 1 Şubat 1958’de Mısır’la birlikte Birleşik Arap Cumhuriyeti’ ni oluşturdu. Bitar, bu birleşik cumhuriyetin kültür ve milli istikamet bakanı oldu. Ancak Nasır’la arasının açılması üzerine Aralık 1959’da görevi bıraktı.
Birlik içinde Mısır’ın daha etkili rol oynaması giderek ilişkileri bozdu ve Suriye Eylül 1961’deki askeri darbenin ardından Birleşik Arap Cumhuriye-ti’nden ayrıldı. Yeni bir kargaşa dönemi yaşandıktan sonra Mart 1963’te Baas Partisi yeniden iktidar oldu. Kuruluşunda Bitar’ın önemli rol oynadığı bu hükümet Nasır yanlısı birlikçilerden ve Hurani yanlısı sosyalist ayrılıkçılardan oluşuyordu. Bir İhtilal Konseyi tarafından denetlenen hükümetin başına General Attasi getirildi. Bitar da dışişleri bakanı oldu.
Nisan 1963’te Mısır-Suriye-Irak üçlü birliğinin açıklanmasından sonra Baasçılar, Suriye ve Irak’ı güçlendirmek için programlarındaki sosyalist reformları gerçekleştirme mücadelesine giriştiler. Hükümet içindeki Nasır yanlıları Temmuz 1963’te bir askeri ayaklanma ile elendiler.
Ancak bir süre sonra huzursuzluklar yeniden başladı. Toprakları ellerinden alman büyük toprak sahipleri, uzun süren karışıklıklar nedeniyle işleri bozulan tüccarlar, işsiz kalan işçiler, hatta toprak reformundan yeterince yararlanamayan köylüler Ba-as’a karşı muhalefete başladılar. İhtilal Konseyi başkanı Emin el-Hafız Nisan 1964’te geçici bir anayasa hazırlatarak hükümet başkanlığını üzerine aldı. Ancak bu da huzursuzluğu gideremeyince, Baas bu güçlüklerin üstesinden gelmek için Mayıs 1964’te bağımsızlarla birlikte Bitar’ın da görev aldığı bir koalisyon hükümeti oluşturdu.
Parti içinde 1962’den beri süregelen iki akımın, Nasır karşıtı sosyalistlerle, Mısır’la ayrıcalıklı bir antlaşmayı savunan milliyetçiler arasındaki çekişme bu dönemde daha da yoğunluk kazandı ve Bitar, Yeni-Baasçılar denen sosyalistlerin muhalefeti sonucu istifa etti (Ekim 1964). Yeni anayasa hazırlanana dek yasamayı yürütmek üzere yeni bir İhtilal Konseyi ve Yeni-Baasçılar’ın ağırlıkta olduğu bir hükümet kuruldu. Ancak hükümeti destekleyenlerin azalmasının yanı sıra burjuvazinin rejime karşı çıkmasına dinci grupların muhalefeti de eklendi. Hükümet istifaya zorlandı. İhtilal Konseyi dağıtıldı. Yasa gücündeki kararnameyle liberalleri de kapsayan bir Ulusal Meclis kuruldu.
Yeni hükümetin oluşturulmasında önemli rol oynayan Bitar, sosyalizmi Arap milliyetçiliği çerçevesine yerleştirerek rejimi doğru yola çekmek amacında olduklarını açıkladı. Ancak hükümetin karma yapısı parti içi siyasi ve ideolojik bölünmeleri daha da belirginleştirince Şubat 1966’da Yeni-Baasçılar’dan General Salah Cedid bir darbeyle iktidarı ele geçirdi. Tüm yetkiler sosyalist Yeni-Baasçılar’ın etkisi altına giren Baas Partisi’nde toplandı. Tutuklanan parti yöneticileri arasında Bitar da vardı. Daha sonra kaçan Bitar Lübnan’a sığındı.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi