BOTTICELLI, Sandro (1445-1510)
İtalyan ressam. Büyük İtalyan Rönesans ressamları arasında Avrupa’ nm en büyük desen ustası olarak çizgisi ve yarattığı hacimlerle kişisel ve bağımsız bir üsluba ulaşmıştır.
Floransa’da doğdu. Asıl adı Alessandro di Mariano Filipepi’dir. Küçük fıçı anlamına gelen “Botticelli” takma adıyla bilinir. Babası bir boyacıydı ve üç kardeşi vardı. Botticelli adı kendisine, rehinci olan ağabeyi Giovanni’den kalmıştır.
Resim eğitimini Fra Filippo Lıppi’nin yanında yaptığı sanılmaktadır. Floransa’da bir kuyumcunun yanında çalışmaya başladı. O dönemde ressamlarla kuyumcular arasında böyle bir işbirliği olağandı. 147Q’te kendi atölyesini kurdu, 1472’de Lippi’nin oğlu Filippino Lıppi’yi (ykş. 1457-1504) yanına yardımcı aldı.
Gençlik dönemi ürünlerinde Verrocchio’nun ve daha sonra Antonio Pollaiuolo’nun etkileri vardır. 1470’lerin ortalarında üslubu gittikçe kişisellik kazanır, geç dönem ürünlerinde işlediği konuların büyük bir bölümü de aynı ölçüde kişiseldir.
Floransa’da Arte di Mercanzia holü için 1470’te yaptığı Güç, Botticelli’nin ilk yapıtlarından biridir. 1475’te Giuiiano de’Medici ona bir turnuva için Pallas’ın resmim taşıyan bir flama ısmarlamıştır. Botticelli Mediciler’in desteğiyle tanınınca, siparişler almaya başladı. Floransa’da 1476-1477’de Santa Maria Novella Kilisesi için, içinde Cosimo de’Medici ve ailesinin yer aldığı Müneccim Kralların Bağlılık Sunuşu resmini yapmıştır. 1478’de Medici ailesinin düşmanı Pazziler’i ve onların işbirlikçilerini göstereceği siyasal amaçlı bir sipariş almıştır. Porta della Dogana’mn (Doğana Kapısı) üstüne yaptığı bu freskte işbirlikçileri asılmış olarak resmetmiştir. Aynı dönemde modellerinin kişiliğini derinden kavrayan, desenin gücü ve kesinliği ile önem kazanan portreler de yapmıştır. Giuiiano de’Medici’nin, ölümünden sonra yaptığı portresi bunlardan biridir.
Hümanistlerle ilişkisi
Botticelli’ye Medici Villaları için sipariş edilen önemli alegorik tablolar, onun Floransa’da özellikle Mediciler ve Cosimo de’Medici’nin Platoncu Akade-misi’ne bağlı Marsilio Ficino ve Angelo Poliziano gibi hümanistlerle yakın ilişkilerini belgeler, ilkbahar, Venüs’ün Doğuşu ve Venüs ile Mars adlı yapıtları Botticelli’nin koruyucuları ve çevrelerindeki hümanistlerin Yeni-Platoncu düşüncelerini görselleştirir. Bu resimler içerdikleri şiirsellikle çağlar boyu sevile-gelmişlerdir.
Botticelli’nin fresk tekniğindeki ustalığını gösteren Aziz Augustinus freski Floransa’da Ognissanti Kilisesi’ildedir. 1481’de Şistine Şapeli’mn duvar dekorasyonunda çalışmak üzere bir grup Toscanalı ve Umbrialı sanatçı ile birlikte Botticelli de Vatikan’a
çağrılmıştır. Şistine Şapeli’nde İsa ile Musa’nın yaşamlarından sahneleri canlandıran iki kompozisyon yapmıştır. Yine Toscana’da Lorenzo de’Medici’ye ait Villa dello Spedaletto’nun fresklerini, Floransa yakınında Villa Lemmi’de de üç fresk yapmıştır.
1490’da San Marco’daki bir kilise için yaptığı Bakire’nin Taçlandırılması Botticelli’nin yaşamını altüst eden ve sanatını etkileyen dinsel bir bunalımın başlangıcını gösterir. Botticelli Madonna ve Çocuk İsa konuları üstünde çok durmuş, bu alanda duygu incelikleri ve yaratıcılıkla dolu sayısız resim yapmıştır. 1487’deki Narlı Madonna bunlardan biridir. Bu resimlerde vurgulanan melankoli, Botticelli’nin gittikçe artan duygusal tedirginliğinin bir belirtisidir. 1480 ve 1490’larda İsa’nın öldürülüşü ve mezara konuşu konularını da ele alan çok sayıda resim yapmıştır. 1490-1497arasmda Dante’nin ilahi Komedya’sı için parşömen üzerine yaptığı resim dizisi onun desen gücünü ortaya koyar.
Üslubunda değişme
1500 dolaylarında Botticelli’nin üslubunda belirgin değişiklikler görülmeye başlar. Bu din adamı Savonarola’nm 1498’de idam edilmesinin bir etkisi sayılmaktadır. Kilise’de ciddi reformlar yapılmasını isteyen, Medici yönetimine karşı çıkan ve 1494’te Mediciler’in devrilmesiyle Floransa’da egemen duruma gelen Savonarola’yı Botticelli’nin kardeşlerinden Si-mon da desteklemiştir. Botticelli, bu dinsel ve siyasal hareketlere doğrudan katılmış olmasa da, kardeşi nedeniyle yakından izlemiş ve etkilenmiştir.
Botticelli’nin 1501’de yaptığı Mistik Doğum daha küçük boyutlu, renk bakımından zengin ve görece farklı tekniklerin kullanıldığı bir yapıttır. Anlatımın ve figürlerin işlenişinin daha soyutlaşmış olduğu görülür. Gerek bu yapıt, gerekse 1505’te tamamlanan Simgesel Çarmıha Geriliş, bir bunalım döneminin acılarını çağrıştıran resimlerdir. Savonarola’nm hareketine katılmasının getirdiği heyecan ve baskı dışında 1502’de haksız olarak sodomi ile suçlanması da Botticelli için duygusal bir yıkım olmuştur. Aldığı resim siparişleri azalmıştır. En başarılı olduğu dönemde de ünü Floransa dışına yayılmayan Botticelli altmış altı yaşında ölmüş ve Floransa’da Ognissanti Kilisesi’ ne gömülmüştür.
Sanatının nitelikleri
Kuyumcular ve kakmacılarla çalışması ona sağlam bir teknik temel kazandırmıştır. Bu elsanatçılarının süslemelerindeki figürleri çevreleyen çizgi kesinliğini, çizgilerinin sürekliliğini o da kullanmıştır. Dans eden siluetler, ata binmiş şövalyeler, saray âşıkları gibi konuları da elsanatı kökenlidir. Bu tür sahneler çağın dekorlarında, özellikle Floransa’nın cassoni denilen süslü sandıklarında görülür. Botticelli bunları bilinçle kullanarak yüksek bir sanat düzeyine çıkarmıştır. İlk ürünlerinde Filippo Lippi’den öğrendiği renk yoğunluğunu Pollaiuolo ve Verrocchio etkisi ile birleştirmiştir. Doygunluk noktasına gelinceye dek yoğunlaştırdığı rengi ve biçim yetkinliğini bir araya getirmiştir. Genellikle akıcı arabesklere ve keskin konturlara olan düşkünlüğü dolayısıyla kullandığı renkler biçimin hizmetinde kalmıştır. Figürlerini, onları çevreleyen çizginin ritmine, resim mekânını ise arka plandaki halı benzeri bir görünüme indirgemiştir, ilkbahar, Venüs’ ün Doğuşu ve Villa Lemmı nin freskleri bu eğilime örnektir. 1480-1490 arasındaki Meryem’e Müjde ve iftira adlı yapıtlarında mimari perspektif etkilerini de kullanmıştır. Öte yandan duvar resimlerini ve dekoratif panolarını, yüzeylere hareket kazandıracak bir biçimde süslemiştir. Trajik duygularla yüklü siluetleri ve çizgilerindeki tedirginlik, 14. yy resminin gerçekdışı öğelerine bir geri dönüş izlenimi yaratır.
• YAPITLAR (başlıca): Güç, 1470, Uffızi Galerisi, Floransa; Aziz Sebastian, 1474, Devlet Müzeleri, Berlin; Giuliano de Medicı’nin Portresi, 1475, Crespi Koleksiyonu, Milano; Müneccim Kralların Bağlılık Sunuşu, ykş. 1475, Uffizi Galerisi, Floransa; İlkbahar, 1477-1478, Uffizi Galerisi, Floransa; Giuiiano de’Medici’nin Portresi, 1478’den sonra, Ulusal Sanat Galerisi, Washington DC; Aziz Augustinus, 1480, fresk,Ognissanti Kilisesi, Floransa; Meryem’e Müjde, 1481, fresk, San Martio Kilisesi, Floransa; Şistine Şapeli freskleri, 1481-1482, Vatikan; Müneccim Kralların Bağlılık Sunuşu, 1482, Ulusal Sanat Galerisi, Washington DC; Venüs’ün Doğuşu, ykş, 1485, Uffizi Galerisi, Floransa; Venüs ile Mars, ykş. 1485, Ulusal Galeri, Londra; Meryem’e Müjde, 1488-1490, Uffizi Galerisi, Floransa; Pieta, 1490, Museo Poldi-Pazzoli Müzesi, Milano; Pietâ, 1490, Eski Pinakotek, Münih; Dante’nin ilahi Komedyasindan “Cehennem” resimleri, 1490-1497, Berlin Devlet Kitaplığı ve Biblioteca Vaticana; Suçlama, 1499, Uffizi Galerisi, Floransa; Mistik Doğum, 1501, Ulusal Galeri, Londra; Simgesel Çarmıha Geriliş, 1500-1505, Fogg Sanat Müzesi, Cambridge/Massachussetts.
• KAYNAKLAR: G.C. Argan, Botticelli: Biographical and Critical Study, 1957; A. Bertini, Botticelli, 1953; S. Bettini, Botticelli, 1942; F. Hartt, Sandro Botticelli, 1954; H.P. Horne, Alessandro Filipepi, Commonly Called Sandro Botticelli, Painter of Florance, 1908; R. Salvini, Ali the Paintings of Botticelli, 4 cilt, 1965; L. Venturi, Botticelli, 1937.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi