Senfoni
Eski Yunanca’da sinfonia sözcüğü bir arada uyumlu sesler çıkarmak anlamında kullanılırdı. İtalyanca’ya da geçen bu sözcük, 17.yy’da kantat, oratoryo ve operalarda orkestra tarafından çalınan açış parçasının adı oldu. Bu nedenle sinfonia’ya bir çeşit uvertür de denilebilir.
18.yy’da çalgı müziğinin önem kazanması sonucu birkaç bölümden oluşan orkestra yapıtlarına Fransızca’da symphonie denildi; sözcük Türkçe’ ye senfoni biçiminde geçti.
17.yy’da İtalyan asıllı Fransız besteci J.B.Jully yazdığı opera uvertürleriyle bu biçimi yetkinleştirdi ve Klasik dönemin senfoni biçiminin hazırlayıcısı oldu. 18.yy başlarında A.Vivaldi konçertolarıyla senfoni biçiminin ilk öğelerini sundu. Aynı yüzyılın ilk yansında İtalya’da G.B.Sammartinv’, İngiltere’de J.S.Bach’ın oğullarından C.Bach ilk senfoni örneklerini verdiler. Bu bestecilerin senfonileri hızlı, yavaş ve hızlı olmak üzere üç kısa bölümden kuruluydu. 18.yy’ın ortalarında Mannheim’da J.Stamitz’ in çevresinde toplanan besteciler senfoniye klasik anlayışa en yakın biçimini kazandırdılar.
Mannheim Okulu bestecileri üç bölümlü senfoniye üç zamanlı bir dans müziği olan menuet’i eklediler. Ayrıca anlatımı güçlendirmek için crescendo ve decrescendo (ses şiddetinin giderek yükselmesi ve alçalması) gibi öğelerden de yararlandılar. Orkestrada flüt, obua, korno gibi çalgılara yer vererek senfonik orkestranın temelini attılar. Müzik tarihinde Viyana Klasikleri adıyla anılan Haydn, Mozart ve Beethoven’le senfoni klasik anlayışa ulaştı. Haydn yüzden fazla senfoni yazdı. Mozart ise kısa yaşamı boyunca kırk bir senfoni besteledi. Her iki bestecinin ilk senfonileri Mannheim ’lı bestecile-rinki gibi minyatür örneklerdir. Haydn’ın ancak son yirmi, Mozart’ın ise son on bir senfonisi gerçek klasik senfoni örnekleridir. Bunlar Beethoven’in, klasik senfoninin doruğu olan dokuz senfonisinin öncüleri olmuşlardır.
19.yy’da senfoni H.Berlioz’un yapıtlarıyla daha yeni bir boyuta ulaştı. Berlioz ilk program müziği örneklerini vererek senfonilerini şiirsel bir anlatımla besteledi. Senfoni 20.yy’da yapılan çok sayıda açık ve kesin üslup denemeleriyle, geleneksel klasik ve romantik biçimlerinden giderek köklü bir biçimde sıyrıldı, serbest bir orkestra parçası niteliğine büründü. A.Roussel, İ.Stravinski, S.Prokofiev, P.Hindemith A.Honneger, A.Copland gibi 20.yy bestecileri ise serbest anlatımlara yöneldiler ve yapıtlarına kendi biçim anlayışlarını getirdiler.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi