BOVERİ, Theodor (1862-1915)
Alman hücrebilimci. Hücre bölünmesi ve kromozomların özellikleriyle ilgili öncü araştırmalar yapmıştır.
Theodor Heinrich Boveri 12 Ekim 1862’de Bamberg’de doğdu. Babası hekimdi. İlk ve ortaöğrenimini doğduğu kentte ve Nürenberg’de tamamladı. 1881’de girdiği Münih Üniversitesi’nde ilkönce tarih ve felsefe okuduktan sonra anatomi öğrenimi gördü. 1885’te tıp diplomasını aldı. Aynı yıl, Richard Hert-wig’in (1850-1937) yönettiği Münih Zooloji Enstitü-sü’ne girdi. Hücrebilime yönelmesinde Hertwig’in etkisi büyüktür. 1887’den sonra karşılaştırmalı anatomi ve zooloji dersleri verdi. 1893’te Würzburg Üniversitesi’nde zooloji ve karşılaştırmalı anatomi profesörü oldu ve çalışmalarını ölene değin burada sürdürdü. 15 Ekim 1915’te Würzburg’da öldü.
Boveri 1885’te çalışmalarına başladığı sırada, yumurta ve sperm hücresinin döllenmede rol oynadıkları, kalıtım olgusunda kromozomların önemi, her türe özgü ayrı bir kromozom sayısının varlığı ve cinsiyet hücrelerinde meyoz bölünme (meiossis) olayı bir ölçüde bilinmekteydi. Ancak bu bilgiler kalıtım mekanizmasının anlaşılabilmesi için henüz ilk adımlardı. Meslektaşı Beneden gibi, Boveri de cinsine göre 2 ya da 4 tane iri kromozomu olan, bu nedenle de kolay incelenebilen bir tür barsak kurdunu (ascaris megalocephala) incelemekle işe başladı. 1887’de Beneden ile aynı zamanda fakat ondan bağımsız olarak mitoz ya da meyoz bölünme sırasında çok önemli işlevleri olan sentrozomun mitoz bölünme sonrası yok olmadığını gösterdi. Bu kutup cismini “sentro-zum” olarak adlandıran da Boveri’dir. Yalnızca bölünme sırasında gözlemlenebilen kromozomların da aslında sürekli yapılar olduklarını, dolayısıyla kalıtımın sürekliliğinde etken olabildiklerini de ortaya çıkardı. Boveri, Beneden’in, cinsiyet hücrelerinin döllenme öncesi kromozom sayılarını yarıya indirgeyerek yeni hücre oluşumuna eşit sayıda kromozomla katıldıkları konusundaki bulgularını doğruladı. Bunun yanı sıra her bir kromozomun kalıtım özelliklerinin tümünü değil ancak belirli faktörleri taşıdığını, hücre çekirdeğinin çevresindeki sitoplazmamn kromozomlar üzerinde etkili olabileceğini de buldu.
• YAPITLAR (başlıca): “Zellenstudien I. Die Bildung der Richtungskörper bei Ascaris megalocephala und Ascaris lumbricoides”, Jenaische Zeitschrift für Natuneissenschaft, 1887, (“Hücre İncelemeleri I. Ascaris megalocephala ve Ascaris lumbricoides’m Vücut Sisteminin Yapıları”); “Zellenstudien II. Die Befruchtung und Teilung des Eies von Ascaris megalocephala”, Jenaische Zeitschrift für Natur-U’issenschaft, 1888, f“Ascaris megalocephala’nm Yumurtasının Döllenmesi ve Bölünmesi”).
• KAYNAKLAR: F. Baltzer, Theodore Boveri Leben und Werk eines grossen Biologen, 1862-1915, 1962; W.C. Roetgen (der.), Erinnerungen an Theodore Boveri, 1968.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi