BALBOA, Vasco Nunez de (1475-1519)
İspanyol kâşif. Orta Amerika’da kurduğu İspanyol yerleşmesinden yola çıkarak Büyük Okyanus’a ulaşan ilk Avrupalı denizcidir.
İspanya’nın Extremadura bölgesindeki Jerez de los Caballeros’a yerleşmiş, Galiçyalı soylu bir ailenin oğluydu. Doğum tarihinin yaklaşık 1475 olduğunda çoğu kaynaklar birleşirse de, doğum yeri bazı kaynaklarda Badajoz olarak gösterilir. İspanya’nın Orta Amerika kıyılarında henüz yerleşmeye başladığı ve egemenliğini yaymak için sayısız seferler düzenlediği yıllarda, Bastidas’m gemisiyle bugünkü Kolombiya ve Panama kıyılarına giden Balboa, ilk İspanyol sömürgelerinden Hispaniola’da (bugün Haiti Adası) yerleşik çiftçiliğe başladı (1500). Fakat zararla kapanan birkaç yıldan sonra iyice borçlandı ve alacaklılarından kurtulmak için gizlice bir gemiye bindi. Geminin kaptanı Encisco, iç bölgelerde yerliler tarafından kuşatılmış olan Ojeda ve Nicuesa adlı İspanyol komutanlara yardım götürmekteydi. Gemide çıkan ayaklanmayı fırsat bilerek yönetimi ele geçiren Bal-boa’nın serüveni 1508 ’deböylece başlamış oldu. Gemi-dekilerle birlikte Panama kıstağına çıkarak, orada İspanya’nm ilk kalıcı yerleşme merkezi olan Darien’i kurdu. Kimi zaman zorbalıkla, çoğu kez de usta bir siyaset uygulayarak İspanyolların Orta Amerika’daki egemenlik alanlarım genişletti. Panama kıstağını kuzeyden güneye doğru aşarak Büyük Okyanus kıyılarına ulaştı ve oradaki toprakların yöneticisi oldu. Yörede egemenliği ele geçirmek isteyen İspanyol yöneticisi Pedrarias tarafından krala ihanetle suçlanıp 1519’da idam edildi.
Balboa, 1508’de geminin yönetimini ele geçirip İspanyol komutanların yardımına gittiğinde Odeja ölmüştü; Darien’i kurarken kentin yöneticiliğine ortak olmak isteyen Nicuesa’yı bir tekneyle ölüme terketti, kaptan Encisco’yu ise İspanya’ya geri gönderdi. 1511’de Kral Ferdinand tarafından Darien’e geçici vali ve genel kaptan olarak atanan Balboa, o zamana değin tüm İspanyol sömürgelerinde alışılagelmiş başıbozuk yönetimin tersine, otoriter ve düzenli bir yönetim getirdi. Yöredeki yerlilerin oldukça barışsever olmalarından da yararlanarak, fazla güçlükle karşılaşmadan hâzinelerini ele geçirdi. Zaman zaman, amacına ulaşmak için kabileleri birbirine düşürmekten de geri kalmıyordu. Böylece yüklü bir altın varlığına sahip olan Balboa bölgede keşif seferlerine çıkarken, Encisco da Ispanya’da kralı onun aleyhine çevirmeye çalışıyordu. Sonunda, Balboa’nm yerine Darien’e yönetici atanan Pedro Arias de Avila ya da bilinen adıyla Pedrarias 2.000 kişiyle yola çıktı.
Bu arada, güneyde büyük bir deniz ve denizi çevreleyen topraklarda çok zengin bir Altın Krallığı olduğunu yerlilerden öğrenen Balboa, 190 adamı, 1.000 kadar yerli kılavuz ve hamalla 1 Eylül 1513’te yola çıkmıştı. Kıstağın en dar bölgesinden, bugün bile geçit vermeyen balta girmemiş ormanlardan geçerek, 25 Eylül’de kıstağın en yüksek noktasına ulaştığında Büyük Okyanus’u gördü. San Miguel Körfezi kıyılarına inerek, Mar del Sur adını verdiği bölgeyi İspanya topraklarına kattığını ilan etti. Bölgeden toplayarak Ispanya’ya gönderdiği inci ve altınlar kralın gözlerini kamaştırmış olmalı ki, Mar del Sur’un valiliğini Balboa’ya vererek gönlünü almaya çalıştı. Ancak, Balboa’nın yönetimde Pedrarias’a bağlı olması sürekli sorun yaratıyordu. Balboa’nın Pedrarias’m kızıyla evlenmesi de iki yönetici arasındaki huzursuzluğu gideremedi. 1513 seferinde bulamadığı Altın Krallığı’ na denizden ulaşmak için hazırlıklar yapan Balboa’ yı, Pedrarias bir bahaneyle Acla’ya çağırdı. Kurulan mahkeme Balboa’yı ihanet suçuyla ölüme mahkûm etti ve Ocak 1519’da karar yerine getirildi.
Özellikle yerlilere karşı uyguladığı siyaset Balbo-a’yı, zorbalıklarıyla ün salmış öbür İspanyol sömürgecilerinden ayırır. Büyük Okyanus’un doğusuna karadan ulaşan ilk Avrupalı ve ilk sürekli İspanyol yerleşiminin kurucusu olarak Balboa, Ispanya’nın Orta ve Güney Amerika’daki ilk yayılma döneminin önemli kişilerinden biridir. Mar del Sur’a kadar açtığı yol Ispanyollar’ı, sonradan acımasızca yağmalayıp yok edecekleri Altın Krallığı’na, gerçek adıyla İnka İmparatorluğu’na ulaştırmıştır.
• KAYNAKLAR: C.L.G.Anderson, Life and Letters of Vasco Nunez de Balboa, 1941; B.de Las Casas, Historia de las Indians, 3 cilt 1965; K.Romoli, Balboa of Darien: Discoverer of the Pacific, (bibliyografya içerir), 1953.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi