BARTOLD, Vasiliy (1869-1930)
Rus Doğubilimci.Orta Asya ve İslam tarihi konularında özgün çalışmalarıyla tanınmıştır.
Vasiliy Vladimiroviç Bartold Petrograd’da doğdu, aynı yerde öldü. 1891’de Petrograd Üniversitesi’ni bitirdi. 1896’da doçent ve 1901’de profesör oldu. 1910’da Rusya Bilimler Akademisi’ne muhabir üye, 1913’te de asil üye seçildi.
Doğu dilleri üzerindeki derin ve geniş bilgisiyle el değmemiş malzemeyi araştırdı ve Doğu halklarının tarih ve kültürü üzerine yeni bilgiler getirip, yeni yorumlar yaptı. Rusya’da ve bütün bilim dünyasında Orta Asya tarih araştırmaları Bartold’la yeni bir döneme girmiştir. Çalışmalarında İslam tarihini alışıldığı üzere, dini kaynakların ve dini inançların yorumundan çok, evrensel bir olay olarak ele almış ve İslam dünyası ve uygarlığının diğer uygarlıklarla ilişkileri üzerinde karşılaştırmalı olarak durmuştur.
1898-1900 arasında kaleme aldığı Moğol Egemenliği Döneminde Türkistan, ona bilim çevrelerinde ilk ününü sağladı. Bundan sonra Uluğ Beğ ve Zamanı adlı yapıtıyla (1918) tanındı. Bu araştırması Orta Asya tarihinin Timur’dan sonraki dönemini betimleyen klasik yapıtlar arasında sayılmaktadır. 1903’te İran’ın Tarihi Coğrafyası, 1912’de Halife ve Sultan gibi yapıtlarıyla Orta Çağlar İslam tarihinin bilinmeyen yönlerini ortaya çıkardı. Halife ve Sultan adlı yapıtında, hilafetin Abbasiler’den Osmanlılar’a geçişinin bir efsane olduğunu ve bunun 18. yy’da ortaya atılan bir iddia olduğunu ileri sürüyordu.
1896’da kaleme aldığı Rusya Hakkında Yeni Müslüman Haberleri adlı çalışmasıyla Arap-Islam coğrafyacılarının eserlerinden yararlanarak, Rusya tarihinin karanlık dönemlerini aydınlatmakta büyük katkısı oldu.
Bartold, 1911’de Avrupa ve Rusya’da Doğubi-lim’in Tarihi adlı yapıtıylaDoğubilim’in ilk bilimsel tanımını ve betimlemesini de yapmıştır. Orta Asya ve İran’da Orta Çağlar’daki köylü ayaklanmalarıyla da ilgilenmiştir.
Bartold, 1917Devrimi’nden sonra, Bilimler Akademisi’nde Doğubilim kollegyumunun başkanı olarak kaldı ve akademinin Iran adlı sürekli yayınını çıkarttı. SSCB’nin çeşitli cumhuriyetlerinde Doğubilim enstitüleri, kürsüleri ve kütüphanelerinin kurulup geliştirilmesinde etkin görevler yaptı. Araştırmaları makale ve kitap olarak dört yüze yakındır. Bunların birçoğu yabancı dillere çevrilmiştir. Türkçe’ye de Bartold’un önemli makaleleri hemen çevrilmiştir. İslam Kültürü adlı eseri, İslam Medeniyeti Tarihi adıyla ve Fuad Köprülü’nün uzun şerhleri, ekleri ve eleştirileriyle yayımlanmıştır.
Bartold kendi döneminde, Türk tarihinin en büyük uzmanlarından sayılmıştır. Bu nedenle 1926’da İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü’ne çağrılmış ve verdiği konferanslar Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler başlığıyla 1927’de yayımlanmıştı. Sonraları bu özgün eser Almanca, Fransızca gibi dillere Türkçe’den çevrilmiştir.
Bartold’un çalışmalarındaki özelliklerden biri toplumsal ekonomik tarih olgularının aktarılması, ticaret ve zanaat sorunlarının aydınlatılması, türlü toplumsal katmanların durumuyla ilgili bilgi verilmesidir. Bazı durumlarda köylü ve halk hareketlerine özel olarak ilgi göstermektedir. Ancak çalışmalarında toplumsal yaşam daha çok rastlantısal olayların bir toplamı olarak verilmektedir. Bu nedenle Doğu halklarının tarihindeki bazı ekonomi, siyaset, felsefe ve din sorunlarını tam anlamıyla kavrayamamıştır. O, tarihin eyleme geçirici gücünün bir takım seçkin kişilikler olduğu savından yola çıkmış, tarihin yapılmasında toplulukların rolünü görmezlikten gelmiştir. Ticari, kültürel ve siyasal bağların gelişmesine belirleyici önemi verirken, Moğol istilalarının sonuçlarını olumlu olarak görmektedir.
Bununla birlikte Bartold’un çalışmaları çok büyük ölçüde gerçek malzeme sağlaması bakımından Doğu tarihi araştırmalarına büyük bir katkıdır. Bu alanda birçok uluslararası kongreye katılan ve birçok çalışması yabancı dillere çevrilmiş bulunan Bartold’un 20. yy’ın ilk çeyreğinde Doğubilimci tarihçiler arasında seçkin bir yeri vardır.
• YAPITLAR (başlıca): O xristianstve vı Srearıey Azii, 1894, (“Orta Asya’da Hıristiyanlık”); Novoye Musul-manskoya izvestiya o russkih, 1896, (“Rusya Hakkında Yeni Müslüman Haberleri”); Turkestan vı epohu Mon-golskovo naşestviya, 1900, (Moğol İstilasına KadarTürkis-tan, 1981); İstoriko-geografiçeskiy obzor İrana, 1903, (İran’ın Tarihi Coğrafyası”); Halif i Sultan, 1912, (“Halife ve Sultan”); Ulugbek i yivo vremya, 1918, (Uluğ Beğ ve Zamanı, 1930); Kultura Müsulmanstva, 1918, (İslam Medeniyeti Tarihi, M.F. Köprülü (çev.), 1940); Musulmans-kiy mir, 1922, (“İslam Dünyası”); Istoriya Turkestana, 1922, (“TürkistanTarihi”);Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, 1927, (yeni harflerle, 1975); İsmriyuTuretzko-mongolskıh narodov, 1928, (“Türk-Moğol Halklarının Tarihi”); Kırkızı, 1929, (“Kırgızlar”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi