BRAUN, Wernher von (1912-1977)
Alman asıllı ABD’li mühendis. II. Dünya Savaşı’nda kullanılan V-2 roketlerini geliştirmiş, savaş sonrası ABD’ ye yerleşerek uzay uçuşlarının gerçekleşmesinde büyük katkısı olmuştur.
23 Mart 1912’de Almanya’nın Wirsitz kentinde (bugün Polonya’da Wyrzysk) doğdu. Babası Baron Magnus von Braun da, annesi Emmy von Quistorp da Almanya’nın soylu ve varlıklı ailelerinden geliyordu. Uzun yıllar bankacılık yapan ve ülkesinde tasarruf sandıklarının kuruluşunda etkin bir rol oynayan Magnus von Braun, 1919’da kurulan Weimar Cumhuriyeti Kabinesi’nde de yer almış, bir ara tarım bakanı olmuştu. Wernher von Braun öğrenimini, babasının siyasal görevi nedeniyle yerleştikleri Berlin’ de yaptı. Dil ve edebiyat derslerinde çok başarılı olmasına karşın, fizik ve matematikte en düşük not alan öğrencilerden biriydi. Çocukluk ve gençlik yıllarının iki dünya savaşı arasında, Almanya’nın yoğun teknolojik gelişmelere sahne olduğu bir döneme rastlaması, von Braun’un ilgi ve eğilimini kaçınılmaz bir biçimde yönlendirmiştir. Nitekim 1925’te, roket mühendisliğinin öncülerinden Hermann Oberth’ in Die Rakete zu den Planetenraumen (“Gezegenlerarası Uzaya Fırlatılan Roket”) adlı kitabını okuyan von Braun, bundan böyle başka hiçbir konuyla ilgilenemeyeceğini anlayarak matematik ve fiziğe dört elle sarıldı. 1930’da, Berlin Teknoloji Enstitüsü’ne girdiği yıl, VfR’nin (Verein für Raumschiffahrt/Uzay
Yolculuğu Derneği) üyeleri arasına katılarak, sıvı yakıtlı roketler konusunda bilgi edinen von Braun, bu kuruluşun çağrısı üzerine Berlin’e gelen Oberth’in roket motorlarını geliştirmek için yaptığı çalışmalarda da onun en büyük yardımcısıydı. Daha sonra İsviçre’ye giderek Zürich Teknoloji Enstitüsü’nde uzay uçuşlarının insandaki fizyolojik etkilerini inceledi ve böyle bir roket yolculuğundaki ani ivme değişikliklerine insan organizmasının dayanabileceğine inanmış olarak Berlin’e döndü. 1932’de Berlin Teknoloji Enstitüsü’nden makine mühendisliği diplomasını alarak Berlin Üniversitesi’ne girdi. Aynı yıl, sıvı yakıtlı roketleri geliştirmekle görevlendirilerek Berlin’deki Kummersdorf roket deneme istasyonunda küçük bir araştırma ekibinin başına getirildi. Ertesi yıl Hitler iktidara gelmiş, Nazi Partisi’nin giderek güçlendiği bu dönemde bütçe giderlerinin en büyük payı silahlanmaya ayrılmıştı. 1934’te, roket motorlarının geliştirilmesini konu alan teziyle Berlin Üniversitesi’nden doktorasını aldığı yıl, von Braun ve ekibi iki roketi dikey olarak 2,4 km’ye fırlattılar. Kummersdorf’taki gelişmelerden ve von Braun’un çalışmalarından sıvı yakıtlı roketlerin geleceği konusunda umutlanan Hitler’in emriyle, 1936’da Baltık Denizi kıyısındaki Peenemünde köyünde büyük bir deneme merkezi kuruldu ve Albay Walter Dornberger’in askeri yönetimlindeki ekibin teknik direktörlüğüne von Braun getirildi. 1940’ta Nazi Partisi’ne giren von Braun’un denetimi altında, Peenemünde’de sıvı yakıtlı roketlerin ilk başarılı uygulamaları gerçekleştirildi. İtiş gücünü alkol ve sıvı oksijen karışımının yanmasından alan A-4 uzun menzilli balistik misili, özitimli çağdaş roketlerin ilk gelişmiş örneğiydi.
V-2 Roketleri
Nazi iktidarının Propaganda Bakanlığı’nca Vergeltungsıvaffe 2 (İntikam Silahı 2) diye adlandırılarak kısaca V-2 diye V-2 diye anılan bu silahı Almanya savaştaki en büyük kozu en Qlarak görüyordu. Ancak, V-2 roketleri Hitler’in savaşı kazanmasına yetmedi ve Müttefikler’in Almanya’ya girmesi üzerine Braun ve Peenemünde’deki tüm roket geliştirme ekibi, ABD birliklerine teslim oldu. 1945 Eylülü’nde ABD’ye götürülen Braun, bunu izleyen birkaç ay ekibiyle birlikte New Mexico’ da, Amerikan Ordusu’nun eline geçen V-2’Ierin geliştirilmesi için deneme ve araştırma çalışmalarını yürüttükten sonra 1952’de Alabama’nın Huntsville kentindeki Amerikan Ordusu Balistik Silahlar Merkezi’nin yöneticiliğine getirildi. O aralar, asıl ilgi alanı olan uzay uçuşları konusundaki araştırmalara zaman ayırabilen Braun, roketlerin güdüm sistemlerini geliştirmek ve yukarı atmosferin hayvanlar üzerindeki etkilerini incelemek için deneylere girişti, sonradan yayımlayacağı Das Marsprojekt (“Merih Projesi”) adlı kitabının yazımını bitirdi. 1947’de yeğeni Maria Louise von Quistorp’la evlenen ve 1955’te ABD uyruğuna geçen Braun’un yönetiminde Jüpiter, Reds-tone, Juno ve Pershing roketlerinin geliştirilmesiyle uzay çalışmaları kamuoyunun ilgisini çekmeye başlamış, Braun da bu ilginin odak noktası olmuştu. Nihayet 31 Ocak 1958’de, bir Jupiter-C roketiyle uzaya fırlatılan ilk Amerikan uydusu Explorer-l Yer yörüngesine oturtuldu.
Uzay çalışmaları ve Apollo Programı
Aynı yıl, uzay araştırmalarını askeri yönetimden devralmak üzere NASA (National Aeronautics and Space Administration/Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi) kurulunca, Braun ve ekibi bu kuruluşa bağlandı; Huntsville’deki NASA George Marshall Uzay Uçuş Merkezi’nin yöneticiliği de Braun’a verildi. O tarihten sonra ABD’deki uzay çalışmalarının sorumlusu olarak, havacılık tarihinin en büyük mühendislik başarısı sayılan Satürn roketlerini gerçekleştirdi ve Apollo programının yönetimini üstlenerek Ay’ın fethinde en çok emeği geçen teknisyenlerden biri oldu. 1970’te NASA’nın Washington’daki yönetim merkezine alınan, 1972’de bu kuruluştaki görevinden ayrılarak elektronik aygıtlar üreten özel bir şirketin genel müdürü olan Braun, 17 Haziran 1977’de Virginia Eyaleti’nin Alexandria kentinde öldü.
Braun’un V-12’lerden başlayarak Satürn roketlerine ve Apollo uzay araçlarına dek uzanan tüm tasarımları, roket teknolojisinin öncülerinden SSCB’li Tsiolkovski, ABDİi Goddard, Fransız Esnault-Pelte-rie ve Alman Oberth’in daha çok kuramsal düzeydeki çalışmalarının başarılı birer uygulamasıdır. Bu alandaki ilk çalışmalar 19.yy’ın sonlarıyla 20.yy’m başlarına rastlar. Barutun yanmasıyla özitim kazanan ilk balistik mermiler daha çok tanksavar ve uçaksavar silah olarak kullanılmıştı. Önceleri bu silahlara daha uzun bir atış menzili kazandırmanın yollarını arayan havacılık teknolojisi, 20.yy’m ilk yıllarında uzayın fethini konu alan bilimkurgu yazarlarının da etkisiyle, çalışmalarının yönünü uzay uçuşlarına çevirdi. Roketlerin, yerçekimi etkisinden kurtularak çok yüksek hızlara ve gezegenlerarası uzaya dek çıkabileceğini ilk kez gündeme getiren Tsiolkovski ile Goddard oldu. Böyle bir tasarının gerçekleştirilebilmesi için çözülmesi gereken teknik sorunların başında da yakıt sorunu geliyordu. 1926’da Goddard, katı yakıtlı (barutlu) roketlere oranla, silaha çok daha büyük bir itiş gücü ve çok daha uzun bir atış menzili kazandıran ilk sıvı yakıtlı roketi geliştirdi.
Bu yeni tip roketler üzerinde ilk deneyimini VfR’de Oberth’in yanında kazanan Braun, sıvı yakıtlı roketlerin askeri önemini kavrayan Albay Dornberger’ in girişimiyle Kummersdorf’taki deneme istasyonunda araştırmalara başladı. Sonradan Peenemünde’ de sürdürülen çalışmalarla 1938-1944 yılları arasında gerçekleştirilen, yaklaşık 8 m uzunluğunda ve 5 ton ağırlığındaki V-1’leri, gerçek güdümlü silahların ilk örneği olan V-2’ler izledi. Basınç altındaki alkolle sıvı oksijenin yanmasından doğan itiş gücü yaklaşık 600.000 BG’nü bulan, 14,5 m uzunluğunda ve 13 ton ağırlığındaki V:2’ler gerçi savaşın sonucunu etkilemedi ama, 1944 Haziranı’ndan 1945 Mayısı’na dek ateşlenen 4.300 kadar V-2’den 1.200’ü Londra’ya düşerek yaklaşık 2.500 kişinin ölümüne, 6.000 kişinin ağır yaralanmasına yol açtı.
Savaş sonrası dönemde tüm ilgisini uzay araçlarının tasarımına yönelten ve ABD’deki uzay çalışmalarının öncüsü olarak uluslararası ün kazanan Braun, bilgi birikimini savaş araçlarının yapımında kullanmakla suçlanmış ve V-2’lerin II.Dünya Savaşı’ndaki yıkımından sorumlu tutularak ağır eleştirilere uğramıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Das Marsprojekt, 1952, (“Merih Projesi”); Across the Space Frontier, 1952, (“Uzayın Sınırlarının Ötesinde”); Conejuest of the Moon, 1953, (“Ay’ın Fethi”); Exploration of Mars, 1956, (“Merih’in Keşfi”); First Man on the Moon, 1960, (“Ay’da İlk İnsan”); History of Rocketry and Space Travel, 1969, (“Roket Yapımının ve Uzay Yolculuğunun Tarihi”); Moon, 1970, (“Ay”);SpaceFront!er,1971,(“UzayınSınır-ları”).
• KAYNAKLAR: M.D.Heather, Wernher von Braun, 1967; J.C.Goodrum, VJernher von Braun, Space Pioneer, 1969; W. Dornberger, V-2 der Scbuss ins Weltall, 1956; H.Gartmann, Wernher von Braun, Leben und Werk, 1957; H.B.Walters, Wernher von Braun, Rocket Engineer, 1964.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi