BARENTS, Willem ( ?- 1597)
Hollandalı denizci ve Kâşif. Ayı Adası’nı, Novaya Zemlya ve Spitzberg Takımadalarım bulmuş, kuzey denizlerinin büyük bir bölümünün haritasını çıkarmıştır.
Hollanda’nın kuzey kıyıları açığındaki Terschelling Adası’nda, 1550 yıllarında doğduğu sanılmaktadır. Kimi belgelerde soyadının Barentsz ya da Barentz gibi değişik yazılış biçimlerine de rastlanır. Ölümünden üç yıl önce çıktığı ilk büyük yolculuğuna değin yaşamını nasıl sürdürdüğü bilinmiyorsa da, çağdaşı Avrupalı denizciler gibi, kıtanın kuzeyinden gemilerin geçmesine elverişli bir denizyolu bularak Doğu’ nun zenginliklerine ulaşmayı tasarladığı söylenebilir. Bu amaçla, bir din adamından haritacılık, coğrafya ve astronomi öğrenerek denizciliğe hazırlandıktan sonra, 1594’ten başlayarak üç yıl üst üste Kuzey Buz Denizi’ne açıldı. 1596’daki son seferinde, geçit vermeyen buzullar yüzünden kışı Novaya Zemlya’da geçirmek zorunda kalan Barents, dönüş yolculuğuna başladıktan bir hafta kadar sonra, büyük bir olasılıkla 20 Haziran 1597’de iskorbütten öldü.
15. yy sonlarında Portekizliler’in, Vasco Da Gama’nın açtığı Ümit Burnu yoluyla Uzakdoğu deniz ticaretini ele geçirmeleri, Hindistan ve Çin’den gelen değerli malları Portekiz’in tekeline bırakmak istemeyen öbür Avrupa uluslarını, kendilerini bu ülkelere ulaştıracak yeni yollar aramaya itmişti. Özellikle İngiliz, Fransız ve Hollandah denizciler, Kuzey Buz Denizi’nden geçerek Atlas Okyanusu’na ya da Büyük Okyanus’a açılan bir denizyolu bulma umuduyla pek çok sefer düzenlemişlerdi. İngiltere ve Fransa, umudunu Amerika kıtasının kuzeyinden geçerek batıya yönelen Kuzeybatı Geçidi’ne bağlamışken, Hollandalılar Avrupa ve Asya’nın kuzeyinden doğuya doğru yönelen Kuzeydoğu Geçidi’ni arıyorlardı.
Barents’de 1594’te, Rijp ve Heemskerk adındaki iki usta denizciyle çıktığı ilk seferinde İskandinavya Yarımadası’nın kuzeyinden dolanarak, 10 Temmuz 1594 günü ilk kez Rusya’nın kuzeyindeki Novaya Zemlya’nın batı kıyılarına ulaştı. Ertesi yıl çıktığı ikinci yolculukta da aynı yolu izledi, ancak Novaya Zemlya ile Vaygaç Adası arasındaki Kara Boğazı buzlarla kaplı olduğundan daha çok ilerleyemedi. 18 Mayıs 1596’da, yine Rijp ve Heemskerk’in katıldığı üçüncü yolculukta, Novaya Zemlya’nın kuzeybatısındaki Spitzberg Adaları (Svalbard toprakları) ile Ayı Adası’nı keşfeden Barents, Kuzey Kutbu’nun 80°11′ enlemine dek yaklaştı. Burada ekip ikiye ayrıldı; Rijp Hollanda’ya dönmek üzere yola çıkarken, Barents ile Heemskerk Kuzeydoğu Geçidi’ne ulaşmak umuduyla Novaya Zemlya’nın kuzeyine doğru ilerlediler, ancak 81° kuzey enleminde gemileri buzlar arasında sıkışıp kalınca orada kışlamak zorunda kaldılar. Bu süre içinde Barents, Novaya Zemlya’nın ayrıntılı bir haritasını çıkardı, o kesimdeki deniz derinliğini ölçtü ve yıllık meteoroloji gözlemlerini günlüğüne not etti. Gemilerini yüzdüremeyeceklerini anlayan kâşifler, kendilerine iki bot yaparak, Haziran 1597’de İskandinavya Yarımadası’na doğru dönüş yolculuğuna başladılar. Ama, taze yiyecek ve sebzeyle beslenme şansları olmadığından iskorbüte yakalanan Barents yolculuğu tamamlayamadan öldü; öbürleri ise Kola Yarımadası’ na ulaşabildiler.
O tarihten 274 yıl sonra, Eylül 1871’de, Norveçli bir kutup kâşifi Barents’in kışladığı kamp yerini bozulmamış olarak buldu; 1875’te de günlüğünden kimi bölümler ele geçirildi. Kuzeydoğu Geçidi ise birkaç yıl sonra Norveçli kâşif Nordenskjöld tarafından aşılabilecekti.
Barents’in yolculukları, temel amacına ulaşamamış olsa bile, yeni yerlerin keşfiyle sonuçlanmış, kuzey denizlerinin tanınmasında değerli veriler sağlamıştır. İlk kez 1853’te basılan bir haritada, Kuzey Buz Denizi’nin Spitzberg ile Novaya Zemlya arasında kalan bölümüne Barents’in adı verilmiştir.
• KAYNAKLAR: G. Masselman, The Cradle of Colonia-lism, 1963; Van Campen, Barents’Relics, 1877; G.de Veer, Plavaniia Barentsa, 1594-1596, 1936.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi