Yöneylem Araştırması
Nicel olarak ifade edilebilen yönetim problemlerine bilimsel metodun uygulanması yöneylem araştırmasının temelidir. Bu tür problemler, insan gücü, makine, para, malzeme ve bilgi gibi birçok öğeyi birleştiren, genellikle büyük ve yönetimi güç kuruluşların belirli bir amaca yöneltilmesinde ortaya çıkar. İşletme, sanayi, yönetim ve savunma konulan yöneylem araştırmasının en geniş uygulama alanlarıdır. Bu amaçla kullanılan en yaygın teknik, ilk bakışta görülmesi zor bile olsa sistemin belirli bir düzeni olduğunu kabul ederek bu düzeni tanımlamaktır. Sistemin düzenini tanımlamak amacıyla geliştirilen matematik modelinde değişik alternatiflerin sonuçlan incelenir; bunlardan hangisinin arzu edilen sonucu en iyi bir şekilde gerçekleştirdiği belirlenir (en iyileştirme yöntemi).
Yöneylem araştırması kişiliğini ilk kez II. Dünya Savaşı’ndan hemen önceki yıllarda İngiltere’de bulmuştur. Bawdsey Araştırma Merkezi yönetmeni A.P. Rowe’m 1937’de bilim adamları ile askeri önderleri bir araya getirerek radarla alınan verileri bilimsel bir şekilde değerlendirmelerini sağlamasıyla başlayan bu çalışmalar iki yıl sonra Hava Kuvvetleri Komutanlığı ’nı, radarlarla veri toplama, veri değerlendirme ve sonuçlan savunma sistemlerine iletmeyi en kısa zamanda sağlayan bir sistem geliştirme projesine yöneltmiştir. Ingiltere, hava savaşı sırasında Alman uçaklanna karşı kullanılan en iyi stratejiyi bu yöntemle saptamıştır. Blackett 1940’ta bu alanda önce bilimsel danışmanlık yapmış, 1941 Martı’nda da Deniz Kuvvetleri’nde üç ay sonra da Hava Kuvvetleri’nde kurulan yöneylem araştırma gruplanna katılmıştır.
Blackett ’in 1941 tarihinde yayımladığı bir bildirge yöneylem araştırmalannm ABD’de de yayılmasına neden olmuştur. Bu ülkenin Savunma Araştırma Grubu başkanı James B. Conant, Blackett’in grubu ile yakın bir işbirliği yapılmasını sağlamış, bunun sonucunda Amerika’da ilk Yöneylem Araştırma Grubu 1942’de kurulmuştur. Kantoroviç, Marshall Wood, George Dantzig ve arkadaştan, geliştirdikleri doğrusal programlama yöntemiyle ordunun ikmal, bakım, uçaksavar ve denizaltı savunması gibi sorunlarını eniyileştirme problemleri haline getirerek çözmüşlerdir.
Savaştan sonra benzer yöntemler sivil örgütlerin yönetimine de uygulanmıştır. 1949’da Chicago’ da toplanan bir konferansa katılan iktisat, matematik, istatistik uzmanlan ve yöneticiler kaynaklann en iyi şekilde kullanılması yöntemini tartışmışlardır. Rekabet, teknolojik gelişme, otomasyon, vb. gibi yeniliklerin getirdiği problemler 1950’lerde yöneylem araştırmasının yaygın olarak kullanılmasına neden olmuştur. 1951 ve 1955 yıllannda bu konu ile ilgili iki konferans daha toplanmış, yine bu sıralarda otomatik bilgi işlem sistemlerinin kurulması elle çözülemeyecek karmaşıklıktaki modellerin incelenmesine olanak tanımıştır. 1970’li yıllarda ise yalnızca lineer fonksiyonlarla ifade edilen doğrusal programlamanın yanı sıra daha genel fonksiyonlarla ifade edilen doğrusal olmayan programlama, fonksiyonel (dinamik) ve istatistiksel programlama teknikleri geliştirilmiş, böylece daha genel modellerin incelenmesi sağlanmıştır.
Yöneylem araştırmalannm en önemli özellikleri, inceleme konusunun tüm bir sistem olarak ele alınarak sistemin eniyileştirilmesi amacıyla disiplinlerarası bir yaklaşıma önem verilmesi, bilimsel metodun uygulanması ve incelenen sistemin matematiksel bir modelinin kurulmasıdır. Yöneylem araştırmalannm en yararlı olduğu durumlar, nitelikleri tümüyle bilinmeyen ya da değişken birçok etkenin bulunduğu sistemlerle, değişik amaçlan olan kişi ve gruplann belirli bir hedefe doğru çalışmalanna ilişkin problemlerdir. Bu yöntemin kullanıldığı problemler arasında kaynak tahsisi, bekleme, sıralama, iş akışı, ulaşım, rekabet, stok-kontrol, gibileri yer alır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi