Abbas el-Azzavi Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

ABBAS el-AZZAVİ
 
Abbâs b. Muhammed b. Sâmir el-Azzâvî (1890-1971)  Iraklı edip ve tarihçi.

Bağdat’a bağlı Deyâirde doğ­du. Azze kabilesine mensup olduğu için el-Azzâvî diye anılır. Babasının ölümü üzerine ailesi 1894 yılında Bağdat’a yerleşti. Rüşdiyeyi bitirdikten sonra va­kıf medreselerinde dinî ilimler tahsil et­ti. Bilhassa Mercan ve Câmiu’l-hulefâ medreselerine devam ederek Şeyh Ab­dullah el-Mavsılî, Mahmud Şükrî el-Âlûsî. Ali Alâeddin el-Âlûsi’den çok fay­dalandı ve bu sonuncu âlimden icazet aldı. Irak’ta meşrutiyetin ilânından son­ra açılan ve idâdînin son sınıfına te­kabül eden “İhtiyat şubesi”ni bitirerek Hukuk Fakültesi’ne girdi. 192l’de fa­külteden mezun olduktan sonra avu­katlığa başladı. Bu arada tarihe ve özel­likle Irak tarihine ilgi duydu ve bu alan­da araştırmalara başladı. İlk yazılan, Bağdat’ta yayımlanmakta olan el-Kazdı mecmuasında çıktı. Şam’daki el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî. Kahire’deki Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye ve Ankara’daki Türk Dil Kurumu’na muhabir üye seçildi. Ayrıca Kahire’deki Cenriyyetü’d-dirâsâti’t-târîhiyye’nin aslî üyesi olan Azzâvî, Bağdat’ta Lecnetü’t-te’Iif ve’t-terceme ve’n-neşr’in başkan vekilli­ğini yaptı. Tâhâ er-Râvi’nin ölümü üze­rine başkan oldu ve komisyonun ilga edildiği 1947 yılına kadar görevini sürdürdü. el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-lrâkî’nin 1963 yılında feshine kadar da bu kurumda aslî üye olarak çalıştı. 17 Temmuz 1971’de Bağdat’ta vefat etti.

Abbas el-Azzâvî, 3500 kadarı yazma olan çok zengin bir kütüphane kurmuş­tu. Hocası Mahmud Şükrî el-Âlûsî ve di­ğer İrak ulemâsının kitaplarını topla­mak suretiyle meydana getirdiği kü­tüphanesi bilhassa yazmalar bakımın­dan çok kıymetlidir. Vefatından sonra kitaplarının tamamı, muhtelif notları, mektupları, topladığı hat örnekleri ile levhalar 1972 yılında, Bağdat’ta bulu­nan el-Müessesetü’1-âmme li’1-âsâr’ın yazmalar bölümünde “Mahtûtâtu Ab­bâs el-Azzâvî” adıyla araştırmacıla­rın hizmetine sunuldu. Aynı kütüphane uzmanlarından Üsâme Nasır en-Nakşibendî ve Zamyâ Muhammed Abbas ta­rafından konularına göre hazırlanan açıklamalı “Azzâvî Yazmaları Katalogu”. el-Mevrid mecmuasının XI/4. sayı­sından itibaren yayımlanmaya başla­mıştır.

Irakta yaşayan çeşitli kabilelerin tari­hi ile bazı mezhepler Azzâvrnin özellik­le ilgisini çeken konular olmuştur. Ay­nı zamanda İsİâm-Türk Ansiklopedisi’nin yazarları arasında yer alan Az­zâvî, Irak’ın tarihî, dinî ve edebî hayatı­na dair çok sayıda eser ve makale yaz­mıştır. Yirmi üçü yayımlanmış olan ki­taplarının sayısı, baskıya hazır fakat henüz neşredilmemiş olanlarla birlikte, doksan sekize ulaşmaktadır. Neşredil­memiş kitapları, oğlu tarafından Bağ­dat’ta bulunan el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Irâkl kütüphanesine teslim edilmiştir. Bunlar arasında Tânhul-edebi’t-Türkî fil-Irâk ve el-Hattul-Arabi fî Türkiye gibi eserler de bulunmaktadır. Ha­yatta iken neşredemediği pek çok ma­kalesi ise vefatından sonra oğlu Fâzıl Azzâvî tarafından, konularına göre ayrı­larak çeşitli Arapça dergilerde zaman zaman yayımlanmaktadır.

Azzâvî, kaynaklara tamamiyle vâkıf olmakla beraber eserlerinde tarihî, sos­yal ve siyasî olayları sebep-sonuç ilişki­leri açısından ele almak yerine, daha çok dış görünüşlerinden hareket ede­rek değerlendirir. Çeşitli kaynaklardan derlediği ve doğruluğuna inandığı bilgi­leri aktardıktan sonra, doğrudan veya dolaylı olarak hatıra gelecek sebep ve ihtimallerin düşünülmesini okuyucuya bırakır. Eserlerini telifleri, tercümeleri ve neşre hazırladıkları olmak üzere üç bölümde ele almak mümkündür. Ayrıca pek çok gazete ve dergide çeşitli konularda makaleler neşretmiştir. Yayımlan­mış belli başlı eserleri şunlardır.

a- Telif eserleri.

1- Tânhu’l’hâk beyne ihtîlâleyn. Moğol istilâsından 1917 yılına kadar Irak tarihini ihtiva eden bu eserinde, İslâm tarih yazıcılığı geleneğine bağlı kalarak, olayları kronolojik sıra ile anla­tır. Kitapta Irak’taki vakıf eserlerin tarihine dair zengin bilgiler vardır. Eser se­kiz cilt halinde yayımlanmıştır.
2- Târihu’i-Yezîdiyye ve aslu ‘akîdetihim. Yezidîli­ğin doğuşu, esasları. Yezidîlerin inanış, yaşayış ve âdetleri hakkında bilhassa gözlemlerine dayanarak önemli bilgiler verir. Aynı konudaki çalışmalarıyla tanı­nan Fransız müsteşriki R. Lacot Az­zâvrnin bu eserini, benzeri birçok kitap arasında bir ana kaynak kabul etmiş ve çalışmalarında ondan çok faydalanmış­tır.
3- Aşâ’irul-ahâk Irak’ta yaşayan kabileler hakkında kaleme alınmış derli toplu ilk eser­dir. Kaynaklardan toplanan bilgilere, müellifin görüştüğü kabile reislerinden elde ettiği malumat ilâve edilmiş, böy­lece kitaplara girmemiş pek çok orijinal bilgi derlenmiştir. Eserde göçebe ve yerleşik kabileler tanıtılmış, yaşayış ve âdetleri hakkında bilgiler verilmiştir. Müellif yalnız elde edebildiği bilgileri aktardığından bazı kabilelere 40-50 say­fa yer verdiği halde, bazılarını bir iki say­fada anlatmıştır.
4- eI-Mûsîka’I-Irâkıyye fi Cahdi’l-Moğoî ve’t-Türkmân,
5- Târihu ‘ilmi’l-felek fi’l-‘lrâk ve calâkâtühû bi’l-aktâri’l-İslâmiyye ve’l- Arabiyye. Bu eser daha sonra bazı ilâveler­le yeniden yayımlanmıştır.
6- et-Ta’rif bi’l-mü’errihîn fî ahdi’l-Moğol ve’t-Türkmân,
7- Târihun-nukü-di’l-Irâkıyye limâ ba’de’l-‘uhûdi’i-Abbâsiyye
8- Zikrâ Ebi’s-şena el-Âlûsî
9- Târihu’d-darâ’ibi’l-irâkıyye min şadri’l-İslâm ilâ âhiri’l-‘ahdi’l’Osmânî
10- Târîhu’l-edebil-Arabi fi’i-Afrâk III,
11- en-Nahl fî Tûrihil-‘hâk
12- Hattu’I-Muşhafi’ş-şerîf ve’1-hattât eş-Şâh Mahmûd en-Nisabûri

b- Tercümeleri.
 
1- Rihletü’l-münşi’i’I-Bağdâdî Farsça’dan tercüme.
2- Fe-lesûfü’l-‘Arab Yacküb b. îshâk el-Kindi, İsmail Hakkı İz­mirlinin Arap Filozofu Kindf adli ese­rinin tercümesidir.

c- Neşre hazırladığı eserler.
 
1- Ebü’l-Meâlî Muhammed b. Rafı. Müntehabü’I-muhtar fî târihi ‘ulemâ’i Bağdad [135]
2- İbn Hassûl, Tafzîlü’i-etrâk calâ sâ’iri’i-ecnâd. Bu eser Azzâvi’nin mukaddimesiyle birlikte Serefettin Yalıkaya tarafından Türk­çe’ye çevrilerek Arapça metniyle birlikte yayımlanmıştır.
3- İbn Dihyetül-Kelbî, en-Nibrâs fî târihi hulefâ3i beni’l-‘Abbâs
4- Kadı Ali b. Hanzala, Simtu’l-hakâ’ik.

Bibliyografya
 
1- ed-Delîlü’l-lrâkıyyur-resmî, Bağdad 1936.
2- Brockelmann. GAL Suppl, III, 497.
3- G. Avvâd. Mu’cemü’l-mü’evîfîne’l-‘lrâkıyyîn, Bağ­dad 1969.
4- Ziriklî. el-Aclam (nşr Züheyr Fethuliah), Beyrut 1984.
5- Kehhâle, el-Müstedrek, Beyrut 1406/1985.
6- M. Fuad Köprülü. “Abbâs al-‘Azzâvî, Târih-i İrak”, VD, II (1942).
7- W. Rajkowskİ, “Abbas al-‘Azzâwi an lraqi Historian”, IC, XXVII (1953).
8- Ali Cevad et-Tahir l?l. “el-Üstâz ‘Abbâs el-‘Azzâvî”. Mecelletul’Arab, Vl/1, Riyad 1971.
9- Üsâme Nasır en-Nakşibendî-Zamyâ Muham­med Abbâs. “Mahtûtâtü’l-Azzâvî”, el-Mevrid, XI/4, Bağdad l982.
10- (T. H). “Abbas Azzâvî”, İTA. [139]

TDV İslam Ansiklopedisi