Abbasiler Döneminde Kelâm
Abbasîler dönemi, diğer İslâmî ilimler gibi kelâmın da sistemleştiği, bazı itikadî mezheplerin kurulup geliştiği, bazılarının da sönüp gittiği bir dönemdir. Emevîler devrinde ortaya çıkan Mu’tezile Halife Me’mûn, Mu’tasım ve Vâsik dönemlerinde en parlak devrini yaşamış ve Abbasî coğrafyasında taraftarlannı çoğaltmıştır. Ebü’l-Hüzeyl el-Allâf, Ebû Bekir el-Asam, Muammer b. Abbâd, Nazzâm, Câhiz, Ebû Ali el-Cübbâî, Ebü Hâşim el-Cübbâî, Bişr b. Mu’temir . İbn Ebû Düâd, Sümâme b. Eşres Mu’tezile’nin bu devirdeki meşhur âlimleridir. Bağdat Mutezilesi, halifeler nezdinde itibar kazanmaya çalışarak kendi görüşlerini devletin resmî mezhebi haline getirmişlerdir. Bilhassa halku’l-Kur’ân meselesinde Sümâme b. Eşres ve İbn Ebû Düâd. Halife Me’mûn ve ayrıca Mu’tasım’ın huzurunda Ahmed b. Hanbel ile yaptıkları münazaralar sonunda mihne devrinin ortaya çıkmasına yol açmışlardır. Bu olay sebebiyle müslüman halkm nefretini üzerine çeken Mu’tezile’nin, Mütevekkil’in halife olmasıyla nüfuzu daha da azalmış, Abbâsîler’in son devirlerinde ise gücü ve tesiri tamamen kaybolmuştur.
Abbasî idaresinin ikinci asnnda Sünnî akîdeyi savunan İbn Küllâb el-Basrî, Haris el-Muhasibi, Buharı, Ebû Ali el-Kerâbisî, Dârimî gibi âlimlerin Ehl-i sünnet kelâm ilminin doğmasına zemin hazırlamasından sonra, Ebü’l-Hasan el-Eş’arî tarafından kurulan Ehl-i sünnet kelâmı giderek gelişmiş ve Bâkıllânî. İbn Fûrek, Abdülkâhir el-Bağdâdî, Cüveynî, Gazzâlî, Râzî gibi âlimlerin eserleriyle kökleşmiştir. Eş’arî ekolüne paralel olarak Mâverâünnehir’de Ebû Mansûr el-Mâtürîdî tarafından kurulan ikinci Sünnî kelâm mektebinin ortaya çıkışı ve yayılışı da Abbasîler zamanına rastlar. Şîa, Havâric ve Mürcie mezheplerinin birçok fırkalara ayrılması da Abbasîler zamanında vuku bulmuştur. Bu devirde söz konusu mezhep mensuplarının zaman zaman halifelerin aleyhinde bulunmaları, bazan İç savaşlara ve siyasî karışıklıklara da yol açmıştır.
- Abbasilerde İlim ve Kültür Hayatı
- Abbasilerde Dil ve Edebiyat
- Abbasilerde İslami İlimler (Tefsir ve Kıraat)
- Abbasilerde İslami İlimler (Hadis)
- Abbasilerde İslami İlimler (Fıkıh)
- Abbasilerde İslami İlimler (Kelam)
- Abbasilerde İslami İlimler (Tasavvuf)
- Abbasilerde (Cebir, Geometri, Mantık vb.) İlimler ve Tercüme Faaliyetleri
- Abbasilerde Mantık ve Felsefe
- Abbasilerde Tıp İlmi
- Abbasilerde Astronomi
- Abbasilerde Matematik İlmi
- Abbasilerde Kimya İlmi
- Abbasilerde Tarih İlmi
- Abbasilerde Coğrafya İlmi
- Abbasilerde Sanat
- Abbasilerde Sanat (Mimari, Sivil, Cami Mimarisi)
- Abbasilerde Sanat (Minyatür, Hat ve Tezhip)
- Abbasilerde Sanat (El Sanatları)
- Abbasilerde Sanat (Çini ve Seramik)
TDV İslam Ansiklopedisi