Manda Meselesi
Anadolu’nun işgali başladıktan sonra İstanbul’daki aydınlar arasında yeni bir akım başgöstermişti. Bu akımın izleyicileri Türkiye’nin Millî Mücadele yoluyle kurtulacağına inanmıyorlar, tek kurtuluş yolu olarak büyük devletlerden birinin himayesine sığınmayı görüyorlardı. Sığınak olarak düşünülenler ABD, İngiltere ve bir ölçüde Fransa’ydı. Oysa Anadolu’yu işgale girişen yunan ordusunun arkasındaki destekler arasında bu devletlerin üçü de vardı. Konu, çetin bir sorun olarak Sivas Kongresi’nde ortaya atıldı. Manda taraftarları hazırlıklarını çok önceden tamamlamış, kulis çalışmalarını bitirmiş, manda savunucularını seçmişlerdi. İstanbul’daki mandacılar kadrosunun üst kademesi Halide Edip (Adıvar) Hanım ile Kara Vasıf, Ahmet Rıza Bey, Ahmet izzet Paşa, Cürüksulu Mahmut Paşa, Reşat Hikmet, Cami (Baykut) beyler ve Esat Paşa gibi kimselerden oluşuyordu. Sivas Kongresi’nde Mustafa Kemal ve arkadaşlarının biraz da tedirginlik içinde bekledikleri konu 8 eylül günü ortaya atıldı. Aşırı mandacılar arka arkaya söz alarak bu konuda hemen karar verilmesini istiyorlardı. Hattâ Kara Vasıf gibi bazı kimseler kararda gecikilme-
mesini, bunun koşullarının daha sonra saptanabileceğini bile açıkça belirtiyorlardı. Bü konuda İsmail Fazıl Paşa ve iki arkadaşı tarafından bir de önerge verilmişti. Bir ara Refet (Bele) Paşa’nın da ateşli bir konuşmacı olarak bunlar arasında yer aldığı görüldü. Bunun üzerine Mustafa Kemal beliren tehlikeyi görüşmelere ara vererek geçiştirme yoluna gitmek zorunda kaldı. Bu arada İsmail Fazıl Paşa ve arkadaşlarının önergesi geri alındı. Kongrede manda meselesinin tartışılması 10 eylül günü akşamına kadar sürdü. Konuşmalar ilerledikçe durum daha da aydınlanmış, isteklerin amerikan mandası üzerinde birleştiği görülmüştü. Hattâ bunlar ABD’nin böyle bir şeyi kabul etmesini fedakârlık gibi görüyorlardı. Durum, Mustafa Kemal’in çabalarının yanı sıra Rauf (Orbay) Bey’-in 10 eylül günü yaptığı ve mandayı kabul etmenin tam bağımsızlıktan vazgeçmek anlamına geleceğini belirleyen konuşmasıyle değiştirllebildi. Bu arada konuşmacının ziyaret ve inceleme için bir amerikan heyetinin davet edilmesini istemesi manda taraftarlarını geni çekilmek zorunda bırakmıştı. Bu önerinin kabul edilmesiyle manda bahsi, mandacıların yenilgisiyle kapandı.