Sivas Kongresi
Milli Mücadele’nin başlangıç döneminde yer alan Sivas Kongresi, gündemi ve tartışılan konulardan çok, Ankara’da T.B.M.M. toplanıncaya kadar bir yürütme organı olarak çalışacak olan Heyeti Temsiliye’yi işbaşına getirmesi nedeniyle büyük önem taşır.
Gerçekten de kongre çalışmalarında ağırlık kazanan konular gözden geçirildiğinde pek çok delegenin kurtuluş yönünden fazla ümitli olmadığı görülür. Hattâ Mustafa Kemal’in uyanıklığı ve kendisiyle aynı düşünceleri paylaşan bazı üyelerin desteği olmasa, kongrenin başlıca kararı Amerikan mandasının kabulünden ibaret kalacaktı.
Kongreye katılanların başka yönlerden de birtakım tereddütler içinde oldukları daha başlangıçta göze çarpar, Nitekim başkanlık seçimi söz konusu olduğunda Ali Fuat Cebesoy’un babası İsmail Fazıl Paşa bu işin günlük olarak ve sırayla yapılmasını, sıranın’ da adla saptanmasını istemişti. Bu, her şeyden önce Mustafa Kemal’in başkan olmaması demekti. Ancak, Mustafa Kemal bunu bir tarafa iterek başkanlığa seçilmekte güçlük çekmeyecekti.
Kongrenin açılışı
Sivas Kongresi 1919 yılı 4 eylül günü saat 15’te Mustafa Kemal’in başkanlığında ve onun bir konuşmasıyle açıldı. Çalışmalar 11 eylül gecesine kadar 8 genel kurul toplantısı halinde sürecek ve bazı günler üç oturum yapılacaktı.
İlk toplantıda delegelerin yemin etmeleri üzerinde anlaşmaya varıldı. Ancak, yemin metninde İttihat ve Terakki’nin ihyasına çalışılmayacağı fikrine yer verilmesi, pek çoğu ittihatçı olan delegelerden bazılarım rahatsız etmiş ve bu yüzden tartışmalar bile olmuştu. O günkü görüşmeler bir teklif encümeni kurulmasıyle sonuçlandı. Genel kurulun ikinci toplantısında padişaha yazılacak mektup üzerinde çalışmalar yapıldı. Cumartesi günü boş geçirildikten sonra 7 eylüldeki üçüncü toplantıda alman en önemli karar Erzurum Kongresi’ni toplayan Vilâyatı Şarkiye Müdafaai Hukuku Milliye Cemiyeti adının, bütün Türkiye’yi kapsamak üzere Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti biçiminde değiştirilmesi oldu. Bu arada Meclisi Mebusan seçimlerinin yapılması ve İstanbul’da yeni bir hükümet kurulması konuları ele alındı.
Manda meselesi
Genel kurul 8 eylülde 4. toplantı için biraraya geldiğinde Mustafa Kemal ve birkaç yakın arkadaşının kaygılanarak bekledikleri manda sorunu ortaya atıldı. Bu sorun kongreyi iki gün, tartışmalı bir hava içinde oyaladı. Bunu izleyen sorun ise padişaha yazılan mektubun okunması ve Mondros Mütarekesi’nin uygulanışıyle ilgili önerilerdi.
Kongre sona ererken
Kongre 11 eylüldeki son ve 8. genel kurul toplantısında Erzurum’da seçilen üyelere katılacak Heyeti Temsiliye üyelerini seçmek ve bu kurula son şeklini vermek suretiyle en önemli görevlerinden birini yerine getirmiş oldu. O gün yapılan bir başka önemli görev de 10 maddelik kongre bildirisinin yayımlanmasıydı.: Bunların yanı sıra Sivas’ta İradei Milliye adiyle bir gazetenin yayımlanmasıydı.