ABDÜLBASIT el-MALATİ
Zeynüddîn Abdülbâsıt b. Halil b. Şahin el-Malati (ö. 920/1514) Tarihçi, Hanefî fakihi ve müfessir. 844 (1440) yılında Malatya’da doğdu. Babası Halil Mısır’da vezirlik. Hama, Kudüs, Safed, İskenderiye ve diğer bazı yerlerde nâiblik görevlerinde bulunmuştu. Abdülbâsıt gençlik yıllarında tahsilini tamamlamak amacıyla Halep, Dımaşk ve Mağrib’i dolaştıktan sonra Kahire’ye yerleşti. Dımaşk’ta Kazasker Alâ er-Rûmî, Kıvâmüddin ve Hamîdüd-din en-Nu’mânî gibi Hanefî âlimlerinden, Trablus’ta da Burhan el-Bağdâdi’den ders aldı. Kahire’de ise Necm el-Kırîmı’den Arapça, meânî ve beyan, Şeref Yûnus er-Rûmi’den mantık, felsefe ve kelâm, Kâfiyeci’den muhtelif ilimleri okudu; Şümünnî ve İbnü’d-Deyrî gibi fakihlerden icazet aldı. Tıp ve diğer bazı ilim dallarında da geniş bilgisi vardı. Bir müddet medreselerde ders verdikten sonra müderrislik görevinden ayrılıp kitap yazmaya başladı. Büyük bir kısmı risale hacminde olan başlıca eserleri şunlardır:
1- er-Ravzü’l-bösim fî havadisi’l-cumr ve’t-terâcim
2- Neylü’1-emel fî zeyli’d-Düvel. Zehebî’nin Düvelü’l-İslâm adlı eserine yazdığı zeyil olup 744-896 (1343-1491) yılları arasında meydana gelen olayları ihtiva eder.
3- ed-Dürerü’1-vesîm. Kutbüddin Muhammed b. Ahmed el-Kastallâni’nin Teknmü’i-macîşe fî tahrimi’l-haşîşe adlı eserine yazdığı şerhtir.
4- el-Mecma c u’l-müfennen bi’l-muc-cemi’1-mu’anven (biyografi),
5- el-Kavlü’l-menûs fî şerhi’l-Kâmûs Hacimleri üç ile elli iki varak arasında değişen şu on dört risalesi Süleymaniye Kütüphanesi’nde bir mecmua içinde yer almaktadır: Ğayetü’s-sûl fî sîreü’r-Resûl ; el-Menfaca fî sirri kevni’1-vuzû mahşûşan bi’1-a’zâ’i’l-erba’a; el-Kavlü’l-cezm fî târihi’I-enbiyâ üli’l-azm, er-Ravzatü’l-murabba’a fî sîreti’l-hulefâ’i’I-erba’a; Nüzhetü’l-esâtîn fî men veliye Mısr mine’s-selâtîn; Mecmû’u’l-bustâni’n-nûrî li-hazreti Mevlâna’s-Sultâni’1-Ğurî; ez-Zehrü’1-maktûf fî mahârici’l-hurûf; el-Ezkârü’1-mühimmât fî mevâzı ‘a ve evköt; el-Kavlü’l-hüş fî tefsîri sureti’I-İhlâş; el-Kavlü’l-meşhûd fî tercihi îeşehhüdi Benî Mescûd; en-Nefehâtü’1-fâ’iha fî tefsîri’l-Fatiha; el-Vuşle fî mes’eleti’i-kıble; Nüzhetü’l-elbâb muhtaşaru A’cebi’I-cucâb; es-Sırru ve’1-hikme fî kevni’l-hamse şalovât mahşûsan bi-hâzihi’l-evkât. Bunların dışında Hanefî fıkhına dair bazı eserlere de şerh yazmıştır.
Bibliyografya
1- Sehâvî. ed-Dav’ü’l-lâmi’, Kahire 1353-55-Beyrut, ts. (Dâru Mektebeti’l-Hayât), IV, 27.
2- İbn İyâs. Bedâ’i’uz-zühûr fî daka1i’i’d-dühûr (nşr. Muhammed Mustafa), Kahire 1402-1404/1982-84.
3- Keşfü’z-zunûn, 1, 298, 470; II, 1604.
4- Hediyyetü’t-‘arifin. I, 494.
5- Brockelmann, GAL, II, 66.
6- Suppl, II, 52-53.
7- Kehhâle. Mu’cemü l-mü’elüfîn, Dımaşk 1376-80/1957-61-Beyrut, ts. iDaru ihyâi’t-türâ-sil-Arabı). V, 68-69.
8- Ahmed Atıyyetullah. el-Kâmûsül-İstâmi, Kahire 1399/1979.
9- Ziriklî, el-A’tâm (nşr. Züheyr Fethullah), Beyrut 1984.
TDV İslam Ansiklopedisi