ABDURRAHMAN el-GAFİKÎ
Ebû Saîd Abdurrahmân b Abdillâh b. Bişr el-Gafikî (ö. 114/732) Emevi’ler devri Endülüs vali ve kumandanı.
Yemen’de oturan Akk ( ^ ) kabilesinin Gâfik koluna mensuptur. Fetihlere katılmak için Kuzey Afrika’ya gitti. Mûsâ b. Nusayr ile birlikte Endülüs’e geçti ve Mûsâ ile oğlu Abdülazîz’in maiyetinde savaşlara katıldı. Daha sonra Endülüs’ün doğu sahillerini fethetmek üzere görevlendirildi. 721 yılında Semh b. Mâlikin Toulouse önünde şehid düşmesi üzerine iki ay kadar valilik yaptı. Onun yerine vali tayin edilen Anbese b. Sühaym ile arasının açılmasına rağmen kalabalık bir ordunun kumandanı olarak Arbûne (Narbonne) taraflarında fetihlere devam etti.
Emevî Halifesi Hisâm b. Abdülmelik tarafından 730’da Endülüs valiliğine tayin edilen Abdurrahmân, İslâm kaynaklarında “el-Arzu’l-kebîre” olarak geçen Gaule (Gaiia, bugünkü Fransa) bölgesine sefer yapmak için hazırlıklara girişti. 732 yazında Roncevaux Boğa-zı’ndan Pireneler’i geçip Bordeaux üzerine yürüdü. Dordogne nehri sahilinde Aquîtania Dükü Eudes’i mağlûp ederek Bordeaux’yu yağma etti. Bunun üzerine Eudes. müslüman kuvvetlerinin ilerlemesini durdurabilmek için Charles Martel’den yardım istedi. Kral unvanı taşımamakla beraber Frankların başında bulunan Charles Martel, Abdurrahman’ı durdurmak için harekete geçti. İki ordu Poitiers’nin 20 km. kuzeydoğusunda bugünkü Moussaisla-Bataille mevkiinde karşılaştı. Abdurrahman’ın kuvvetlerinin hafif süvarilerden meydana gelmesine karşılık Frank ordusu zırhlı piyadelerden oluşuyordu. 114 Ramazanında (732) karşı karşıya gelen iki ordu, bir hafta kadar bekledikten sonra müslü-maniann hücumu ile savaş başladı. Birkaç gün devam eden amansız mücadelede müstümanlar ağır kayıplar verdi. Abdurrahmân el-Gâfikl savaş meydanında atından düşerek şehid oldu. Kumandanlarını kaybeden müslüman kuvvetleri geceleyin savaş meydanını ter-kettiler. Buna rağmen Charles Martel onlan takip etme cesaretini gösteremedi. İslâm kaynaklan savaşın cereyan ettiği yere Belâtüşşühedâ adını vermiştir.
Abdurrahmân el-Gâfiki’nin kumandasındaki İslâm ordusunun Poitiers’de durdurulması. Avrupa hıristiyan dünyası için büyük bir önem taşıdığı gibi, İslâmiyet’in Batıdaki ilerlemesinin de bir dönüm noktası olmuştur. Charles Martel’in bu başarısı destanlara, efsanelere konu olmuş ve halk muhayyilesini asırlarca meşgul etmiştir.
Bibliyografya
1- Îbnö’1-Esîr, el-Kamil (nşr C. I Tornberg), Leiden 1851-76-Beyrut 1399/1979.
2- E. Levi-Provençal, Histoire de l’Espagne musulmane, Paris 1950-53. (bütün kaynaklar bu eserde gösterilmiştir).
3- E. Levi-Provençal, “Abd al-Rahmân al-Ghafikî”, El2 (İng), I, 86.
4- Ziriklî. el-Klâm. Kahire 1373-78/1954 59, IV, 84;
5- Hâlid es-Süfi. Tarİhu’l’Arab fl’l-Endelüs [‘Asrü’l-imâre). Bingazi 1980.
6- P. K. Hitti, Siyası ve Kültürel İslâm Tarihi (trc. Satih Tuğ). İstanbul 1980.
7- C. F. Seybold. Abdurrahman”, K 1,47.
TDV İslâm Ansiklopedisi