AGA BÜZÜRG-İ TAHRANİ
Muhammed Muhsin b. Alî b. Muhammed Rızâ Âga Büzürg-i Tahrânî (1875-1970) Şii müellifler hakkında yazdığı eserlerle tanınan İranlı âlim. Tahran’da Muhsinî diye tanınan ve ticaretle uğraşan ŞİÎ bir ailenin çocuğudur. Kendisi Münzevî lakabı ile de anılır. İlk tahsilini Tahran’da yaptı. 1886 yılında babasının düzenlediği bir merasimde kendisine dinî kıyafet giydirilerek Şeyh Âgâ Büzürg lakabı verildi. 1897’de Necefe yerleşti. İran, Suriye, Mısır ve Hicaz’a yaptığı birkaç kısa seyahat dışında hayatını Irak’ta Şiîler’in mukaddes saydıkları şehirlerde geçirdi. Necefte zamanın büyük Şîa âlimlerinden hat, teo/id, edebiyat, mantık, fıkıh, usûl-i fıkıh ve matematik dersleri aidi; özellikle el-Kidye’nin müellifi Ahund Molla Muhammed Kâzım-ı Horasânî’den (ö. 1911) istifade etti. Onun ölümü üzerine Sâmerrâ’ya giderek Mirza Muhammed Takî-i Şîrâzi’nin ders halkasına girdi. ez-Zeri’a adlı büyük eserini burada yazmaya başladı. Sâmerrâ Medresesi’nde hocalık yaptı. Hocalarından rivayette bulunma ve talebelerine icazet verme hususunda, çağdaş âlimlerle kıyas edilemeyecek kadar gayretli bir muhaddisdi. 1937’de Necefe döndü ve orada öldü.
Eserleri.
1- ez-Zerî’a ilâ teşânîfi’ş-Şi’a Âga Büzürg daha Sâmerrâ’da iken. Şiî edip, şair ve âlimlerinin Arap edebiyatına yaptıkları hizmeti küçümseyen Corci Zeydan’ın Târîhu Adabi’l-luğati’l-Arabiyye adlı eserine reddiye mahiyetinde, başlangıçtan 1370 (1951) yılma kadar yaşayan Şiî müelliflerin eserlerini tanıtan bir kitap yazmaya başlamıştı. Bu maksatla uzun yıllar çalıştıktan sonra ez-Zerî’a adlı bu büyük eseri ortaya koydu. Şiî müelliflere ait 53.510 eseri alfabe sırasına göre ihtiva eden kitap yirmi beş cilt olarak basılmıştır.
2- Tabakâtü aclâmi’ş-Şî’a. Hicrî IV-X1V. yüzyıllar arasında yetişen Şiî âlimlerin biyografilerini ihtiva eden eser. ez-Zerî’a’ya ek mahiyetinde yazılmıştır. İlk üç asır, bu dönemlerle ilgili kaynakların çokluğu sebebiyle esere alınmamıştır. Eserin genel adı Tabakâtü a’lâmi’ş-Şî’a olmakla birlikte, her yüzyıla tahsis
edilen müstakil bölümlere ayn isimler verilmiştir. Şimdiye kadar basılan bölümler şunlardır: IV-V. yüzyıl ; VI-VII. Yüzyıl ; VIII. Yüzyıl ; IX. Yüzyıl ; X. Yüzyıl ; XIII. yüzyıl ; XIV. yüzyıl, XIV. yüzyılla ilgili bölüm dört cilt, XIII. yüzyılla ilgili bölüm iki cilt ve diğer yüzyıllara ait bölümler de birer cilt halinde yayımlanmıştır.
3- Muşatie’l-makal Iî muşan-neti ‘ilmi’r-ricâl. Eserde hadis râvileri hakkında kitap yazan müelliflerin hal tercümeleriyle altı yüz Şiî muhaddisin biyografisi verilmektedir.
4- Zeyiü Keşfi’z-zunûn. Keşfü’z-zunûn’a dair notlan olup Muhammed Mehdî Hasan el-Mûsevi’nin tertip ve ilaveleriyle Hediyyefü’l-edri’n’in 1387’de Tahran’da basılan ikinci cildinin sonunda 116 sayfa olarak neşredilmiştir.
5- Hediyyetü’r-râzî ile İmâmi’1-M.üceddid eş-Şîrâzî. İran Şahı Nâsırüd-din’in (1844-1894) bir İngiliz şirketine tütün imtiyazı vermesi üzerine, Müced-did diye bilinen Mirza Hasan b. Mahmûd eş-Şîrâzi’nin tütün alış verişinin haram olduğuna dair fetvası neticesinde, şahın kararından vazgeçerek şirkete beş yüz bin cüneyh ödemesini ele alan bu eser Necef te basılmıştır (1388).
6- Tavzîhu’r-reşâd fî târihi haşri’l-ictihâd. İctihad meselesinde Sünnî görüşü tenkit etmek için kaleme alınmıştır. 7- en-Nakdü’1-Iatîf ü nefyi’t-tahrîf cani’l-Kur’âni’ş-şerif. Kur’an’ın metninin asla tahrife uğramadığını savunduğu bu eseri, torunu Ali Nakî el-Münzevî tarafından Farsça’ya tercüme edilmiştir. Müellifin bunlardan başka kelâm, fıkıh, usûl-i fıkıh ve diğer konulara dair çoğu risale şeklinde henüz basılmamış yirmi kadar eseri vardır.
Bibliyografya
1- Muhammed Alî-yi Tebrliî, Reyhânetü’l-edeb, Tahran 1328 hş.
2- Ali el-Fâzıl el-Kâînî en-Necefî. Mu’cemü mü’etlifi’ş-Şt’a, Kum 1405.
3- Ali Rızâ en-Nakvî. “Âğa Büzürg et-Tahrânî”, ed-Dirâsâtü’l-İslâmiyye, X1V/ 3, İslâmâbâd 1979.
4- H. Algar, “Âqâ Bozorg Tehrânî”, Elr, II, 169-170.
TDV İslâm Ansiklopedisi