AHDARÎ
Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Seyyidî Muhammed es-Sagir el-Ahdarî el-Bentiyûsî (ö. 983/1575-76) Mantık, matematik, astronomi gibi çeşitli ilimlerle ilgili manzum eserleri bulunan Cezayirli müellif. Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. 918 (1512-13) yılında doğduğu tahmin edilmektedir. Cezayir’in Biskire (Biskra) şehrinde vefat etmiştir. Kabri, şehrin güneybatısında bulunan Bentiyus’taki zaviyede olup türbesi halen ziyaret edilmektedir.
Ahdarî daha çok farklı konulara ait manzum eserleriyle ve bunlara kendisinin veya başkalarının yazdığı şerhlerle tanınmaktadır. Onun günümüze intikal eden veya kaynaklarda kendisine nisbet edilen eserlerini şöyle sıralamak mümkündür:
1- es-Süllemü’1-mürevnak fî’ilmi’l-manük. En meşhur eseri olan bu kaside, XIII. yüzyılın büyük mantıkçısı Esîrüddin el-Ebherfye ait İsağuci adlı kitabın manzum şeklidir. Yaygın bir şöhrete sahip bulunan ve Osmanlı medreselerinde ders kitabı olarak okutulan es-Süllem’e ilk şerhi yine Ahdarî yazmıştır. Daha sonra üzerinde pek çok çalışma yapılan kasidenin en meşhur şerhi, Demenhûrî tarafından yazılmış olan îzâ-hu’1-mübhem min mecöni’s-Süllem’der. Osmanlı âlimlerinden Rifat Efendi tarafından Vesîîetü’1-îkan adıyla yapılmış bir Türkçe tercüme ve şerhi de bulunan eser, gerek müstakil olarak gerekse şerhleriyle birlikte birçok defa basılmıştır. es-Süllem’in Fransızca tercümesi de neşredilmiştir.
2- el-Cevherü’1-meknûn fi (şadefi) şelâşeti fünûn. SekkâkTnin Miftâhu’l-culûm’unun özeti olan Celâled-dîn-i Kazvînî’ye ait Telhîşü’I-Miftâh adlı eserin manzum şeklidir. Eser Ahdarî. Demenhûrî, İbrahim ez-Zebîdî ve Abdullah b. Abdullah el-İzzî tarafından şerhedilmiştir. İsmail Paşa. şerhlerden biri olan Hilyetü’l-lübbi’I-maşûn’un Ahdarî tarafından yapıldığını belirtir. Brockelmann ise aynı şerhin Demenhûrrye ait olduğunu kaydeder. Eserin değişik baskıları vardır.
3- Nazmü’s-sirâc fî’ilmi’l-felek. Astronomi ile ilgili manzum bir eser olup Sahnûn b. Osman el-Venşerîsî tarafından Müfîdü’1-muhtâc adıyla şerhedilmiştir.
4- ed-Dürretü’l-beyzâ fî ahseni’l-fünûn ve’l-eşyâ. Hesap ilmi ve ferâize dair bir manzumedir. Muhammed b. İbrahim Fetâte’nin şerhi ile birlikte basılmıştır.
5- el-Muhtaşar fil-‘ibâdât [616] Mâlikî fıkhına göre yazılmış bir ilmihaldir. Muhtaşarü’l-Ahdarî olarak da bilinir. Brockelmann’ın Şurûtu’ş-şalât olarak zikrettiği eser bu olmalıdır.
6- Muvaşşılü’t-tullâb ilâ kava’idi’l-icrâb. Gramerle ilgili bir eserdir.
7- Esmâ’ulluhi’l-hüsnâ. Bu eseri Ahdarrye nisbet eden bazı kaynaklar eser ve nüshaları hakkında bilgi vermemektedir.
Bibliyografya
1- Keşfû’z-zunûn, I, 738; II, 998.
2- Hediyyetü’l-‘ârifin, I, 546-547.
3- îzâhu’l-meknûr., I, 384, 421, 456.
4- Brockelmann. GAL, II, 488.
5- Suppl, II, 705-706.
6- Suppl, “Ahdari”, İA, I, 156.
7- Serkîs. Mucem, I, 406-407.
8- Ziriklî, el-A’tâm, Kahire 1373-78/1954-59.
9- Kehhale. Mu’cemut-mü’ellifîn, Dımaşk 1376-80/1957-61-Beyrut, ts. (Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî), V, 187-188.
10- Hıfnâvî, Ta”rîfü’l-halef bi-ricâli’s-selef, Beyrut “402/1982.
11- J. Schacht. “al-Akhdari”, EL (İng.). 1,321.
TDV İslam Ansiklopedisi