AHMED HASÎB EFENDİ (ö. 1166/1752-53) Silkü1-leâli Âli Osman adlı manzum Osmanlı tarihi ile tanınan âlim ve müderris.
Mü’minzâde adıyla da tanınan Ahmed Hasîb Efendi Bursa’da doğdu. Medrese tahsilinden sonra 1120’de (1708-1709) zamanın meşhur müderrislerinden Süleyman Efendiye muîd oldu. 1129’da (1716-17) Şeyhülislâm Ebü İshak İsmail Efendi tarafından imtihan edilerek Esediyye Medresesi’nde vazifeye başladı daha sonraları çeşitli medreselerde müderris olarak hizmet etti. Nisan 1735’te Bosna’ya tayin edildi. Tokat. Kayseri ve Manisa’da kadılık yaptı. Manisa’da kadı iken azledildi. İstanbul’a geldikten bir süre sonra vefat etti.
Eserleri,
l) Silkü’l-leâli Âli Osman. “Tevârîh-i Âl-i Osman” türünde manzum olarak kaleme alınan hacimli bir eserdir; aruzun “Mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün” kalıbıyla yazılmıştır. Yaygın olarak Silkü’l-leâli Âli Osman şeklinde tanınan eserde Fâtih devri şairlerinden, tabiplerinden, şeyhlerinden, vüzerâ ve ümerâsından, bazı tarikat ehlinin menâkıbından ve Fâtih devrinde tamir edilen cami, türbe gibi binalarla bazı yeni yapılardan bahsedilir. Gelibolulu Âirnin Künhü’I-ahbâr’ı ve Taşköprizâde’nin eş-Şakâ’iku’n-nucmâniyye’si bu eserin kaynaklarındandır. Silkü’l-leâl’ın bilinen üç nüshasından Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlı olanı müellif hattıdır. Diğer iki nüsha ise İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’ndedir.
2) Ravzatü’l-küberâ. Hadîkatü’l-vüzerâ’ya zeyil olarak kaleme alındığı söyleniyorsa da eser aslında 1703 Edirne Vak’ası’nı anlatmaktadır. Müellif hattı olan nüsha Murat Molla Kütüphanesi’nde, diğer bir nüshası da İstanbul Üniversitesi Kütüphanesinde kayıtlıdır.
3) Mecmûa-i Tevârih. Hekimoğlu Ali Paşanın 15 Safer 1155 [21 Nisan 1742] tarihinde tekrar sadârete gelmesi münasebetiyle söylenen kaside, gazel, tebrik gibi şiir ve yazıların onun isteği üzerine bir araya getirilmesinden oluşmuştur. Bu mecmuada pek çok kişinin yanı sıra Ahmed Hasîb Efendi’nin de tarihleri vardır. Eserin müellif hattı olan tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlıdır. Bursalı Mehmed Tâhir eseri görmediği için onu gazavatnâme sanmış (III, 144), Babinger de eser hakkındaki bilgileri ondan aynen nakletımiştir (s. 286).
4) Dergehnâme. Ahmed Hasîb Efendi’ye izafe edilen ve İstanbul’da mevcut doksan yedi tekkeden bahseden mesnevi tarzındaki bu eser 129 beyittir. Kaynaklar her ne kadar bu eseri Ahmed Hasîb Efendi’nin yazdığını belirtiyorlarsa da manzumede şair kendi adından Hasîb olarak değil Hâsib olarak bahsetmektedir; bu da manzumenin Hâsib adlı bir başka kişi tarafından yazıldığını gösterir. Osmanlı Müellifleri, aynı yıl ölen Ahmed Hâsib adlı başka birinden daha bahseder ki bu manzumenin yazarı olması çok muhtemeldir II, 1401, Eserin yazılışından bir asır sonra Kethüdâzâde Arif Efendi’nin (ö. 1848) menâkıbını toplayan Muzıka-i Hümâyun hocalarından Emin Efendi, yeni kurulan on tekkenin adlarını da Dergehnâme’ye ekleyerek menâkıb-nâmenin sonuna koymuştur. Kethüdâzâde Arif Efendi’nin menâkıbı Kethüdâzâde Efendi’nin Terceme-i Hâline Zeyl-i Âcizânemdir adıyla basılmıştır. Dergehnâme bu eserin 319-329. sayfalan arasındadır. Dergehridme’nin Esad Efendi nüshasının başındaki bir nottan Ahmed Hâsib Efendi’nin bu eser karşılığında Bosna mevleviyetini elde ettiği, ayrıca hediye olarak bir at ile bir de Kur’ân-ı Kerîm aldığı anlaşılmaktadır. Babinger bu eserden bahsederse de ne baskısını ne de yazmasını görmüştür. Günay Kut, manzumenin ikisi Atatürk Kütüphanesi’nde, biri de Süleymaniye Kütüphanesi’nde olmak üzere üç yazma nüshasını tesbit etmiştir.
Bibliyografya
1) Salim, Tezkire, İstanbul 1315, s. 222;
2) Fatih. Tezkire, s. 60, 61;
3) Osmanlı Müellifleri, II, 140; III, 144;
4) Babinger, GOW, s. 285-286;
5) TCYK, 1, 152; Vlll, 659;
6) Levend. Türk Edebiyatı Tarihi, 1, 368, 398;
7) Günay Kut-Turgut Kut. “İstanbul Tekkelerine Ait Bir Kaynak: Dergehnâme”, Türkische Miszellen: Roberî Anhegger Armağanı, İstanbul 1987, s. 215, 216.
TDV İslam Ansiklopedisi