AHMED MUHTAR EFENDİ, Giritli (1848-1910) Tasavvufî mahiyetteki telif ve tercüme eserleriyle tanınan son devir. Osmanlı edibi ve devlet adamı.
Giridi Ahmed Muhtar Efendi veya sadece Muhtar Efendi olarak da bilinir. Giritin Hanya şehrinde doğdu. Girit muhasebecisi Mustafa Kutbî Efendi’nin oğludur. Tahsilini Girit’te tamamladıktan sonra Girit ve Yanya’da bazı küçük memuriyetlerde bulundu; daha sonra istifa ederek İstanbul’a geldi. Mektûbî-i Seraskerî Odası mümeyyizliği, Erkân-ı Harbiye başkâtipliği, surre eminliği, Makam-ı Seraskerî Dairesi reisliği gibi üst kademe yöneticilikleri yaptı. II. Meşrutiyetin ilânından sonra Harem-i Şerif-i Nebevi meşihatına tayin edilerek Hicaz’a gitti. Burada iki yıl görev yaptıktan sonra hastalanarak İstanbul’a döndü. 13 Eylül 1910’da vefat etti ve Fındıkzade’de bulunan evinin yakınındaki Molla Gürânî Camii hazîresine defnedildi. Daha sonra, caminin yıkılması üzerine kabri Merkezefendi Mezarlığına nakledildi.
Büyük ölçüde Muhyiddin İbnü’l-Arabinin tesiri altında kalan Ahmed Muhtar onun Mevâki’u’n-nücûm ve Şücûnu’l-mescûn gibi anlaşılması güç bazı eserlerini tercüme etmiştir. Aynı zamanda şair olan müellif, önemli olaylar ve âbideler için tarih düşürmekte pek mahirdi. Nitekim 11. Abdülhamid devrinde yapılan resmî binalarla ilgili tarihlerin çoğu ona aittir. Alman İmparatoru Wilhelm tarafından Atmeydanı’nda (Sultanahmet) yaptırılan çeşmeye düşürdüğü tarih, bu tür manzumelerinin en güzelidir.
Ahmed Muhtar’ın yukarıda adı geçen yayımlanmamış iki tercümesinin yanı sıra ahlâkî ve tasavvuf; mahiyette birçok şiir ve tercümesi vardır. Yayımlanmış eserleri şunlardır:
Eserleri
1) Hikmet-i Tefekkür. Ahlâkî olgunluğun, dünya ve âhiret saadetinin ancak sağlam bir tefekkür gücüne sahip olmakla elde edilebileceğini konu edinmiştir
2) Mecâl-i Fikret. Hikmet-i Tefekkür ile bir arada basılan eser, adı geçen risaledeki temel fikirlerin nazmen tekrarından ibarettir.
3) İstimdâd. beş bölüm ve 222 beyitten meydana gelen eser “Na’t-i nebevi” ile başlamakta, bunu Hulefâ-yi Râşidîn, ensar ve muhacirini metheden beyitler takip etmektedir. Son bölümde de “Şeyh-i Ekber” övülmektedir.
4) İntibâh-ı Kalb. 108 beyitten oluşan eserde nefsin süflî duygu ve ihtiraslardan arınarak geldiği yüce âleme dönüş fikri işlenmektedir. Eser İstimdâd ile birlikte basılmıştır,
5) Âdâbül-mürid. İbnü’l-Arabi’nin Ma lâbüd-de minhu li’l-mürîd adlı risalesinin tercümesidir.
6) Mehâsin-i Ahlâk. İbnü’l-Arabinin Fahreddin er-Râzrye yazdığı risalenin tercümesidir.
7) Sirâcü’I-vehhâc fî leyleti’l-mi’râc, Abdülkâdir-i Geylâninin eserinden yapılmış olan bu tercümede mi’rac mucizesi tasavvufi açıdan ele alınmaktadır.
8) Meârîc-i Seb’a. Kutbü’1-ârifîn Ali b. Vefâ’nın Âdem. İdrîs. Nûh. İbrahim, İsa ve Hz. Muhammed’in ayrı ayrı mi’rac ettiklerini, âyet-i kerîmeler ışığında tasavvufi mahiyette açıkladığı eserinin tercümesidir. Sirâcü’l-vehhâc ile birlikte basılmıştır.
9) Mir’âtü’ş-şühûd li-seyyidi’I-vücûd. Muhammed b. İsmail Nüvvâb’ın aynı adlı eserinin tercümesidir.
Bibliyografya
1) Keşfü’z-zunûn, I, 875;
2) Bursalı Mehmed Tâhir, Ahlâk Kitaplarımız, İstanbul 1325, s. 37;
3) Osmanlı Müellifleri, 11, 430;
4) İbnülemin. Son Asır Türk Şairleri, s. 986, 989;
5) Agâh Sırrı Levend, “Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız”, TDAY Belleten 1963, Ankara 1964, s. 95.
TDV İslam Ansiklopedisi