TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI Siyasi parti (kuruluşu 1924, kapatılışı 1925).
Cumhuriyet’in ilk yıldönümüne rastlayan günlerde başkent Ankara bir muhalefet kıpırdanışma tanık oluyordu. Gerçi fikir birliği yönünden daha tutarlı bir meclis kurmak amacıyle seçimler yenilenmişti ama, Milli Mücadele kahramanlan, Birinci Grup mensuplan, Müdafaai Hukuk’çular adı altında birleşen bazı muhalefet grupları Halk Partisi’nin Meclis üzerindeki baskısından, iktisadi durumun iyi gitmeyişinden, denetim yetersizliğinden ve Musul anlaşmazlığının kötüye gittiğinden yakınıyorlar, bütün bu eleştirilerinde de Başbakan İsmet Paşa’yı hedef alıyorlardı. Hattâ eleştirilerini Mustafa Kemal’e kadar vardıranlar da eksik değildi. Bu muhalefet hareketinin başında Kâzım Karabekir, Ali Fuat (Cebesoy), Dr. Adnan (Adıvar), Hüseyin Rauf (Orbay) gibi kişilerin bulunuşu olayın ciddiyetini arttırıyordu. İmparatorluğun batışını ve yerine yeni bir devletin kuruluşunu bilinçli olarak değerlendirememiş görünen İstanbul basım yangına körükle gidiyor, hemen her gün gazetelerde Halk Partisi’-nin parçalanmak üzere olduğu, hükümetin yakında düşeceği, Ankara’da önemli olayların beklendiği yolunda haberler çıkıyordu. Bu arada bazı milletvekillerinin Halk Partisi’nden istifa etmeleri, partinin, bu yöndeki gelişmeleri önlemek ama-cıy.le disiplin tedbirlerine başvurması ve adının başına cumhuriyet sözcüğünün eklenmesi de durumu değiştirmedi. Bütün bu tedbirlerden bir sonuç alınamayınca beklenen ilk olay patlak vermiş, 24 kasım 1924 günü İsmet Paşa Başbakanlıktan istifa ederek yerini Fethi (Okyar) Hükümeti almıştı.
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’mn kuruluşu bu olaydan birkaç gün önce, 17 kasımda gerçekleşti. Kurucuları arasında Ali Fuat (Cebesoy) Paşa, Besim (Atalay), Sabit (Sağıroğlu) ve Muhtar beyler vardı. Yönetim kurulunda da Kâzım Karabekir, Hüseyin Rauf (Orbay) ve Rüştü paşalarla İsmail Canbulat, Şükrü, Halis Turgut, Faik beyler yer almıştı. Partinin İstanbul temsilcisi ise Kara Vasıftı.
Halk Partisi’nin sağında yer alan ve devletçiliği eleştirirken programında liberalizme oldukça geniş yer veren partinin kuruluşunu Meclis’te yoğun bir muhalefet hareketi izledi. Üyeler hükümet hakkında genel görüşme istiyor, aşar vergisinin kaldırılmasını öneriyor, İstiklâl Mah-kemeleri’nin yetkilerinden yakınıyor ve ara seçimlerinde baskı yapıldığını ileri sürüyorlardı.
Fethi Bey Hükümeti bu eleştiriler karşısında kısa sürede yıprandı. Bu arada doğuda Şeyh Sait Ayaklanması’mn başgöstermesi bardağı taşıran damla olmuş ve hükümet çekilmek zorunda kalmıştı.
İkinci defa hükümeti kurmakla görevlendirilen İsmet Paşa’nın ilk işi Takriri Sükûn Kanunu’nu çıkarmak oldu. Kanunun hükümete tanıdığı yetkiye dayanılarak da 5 haziran 1925 günü Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın faaliyetine son verildi. Bu, uzun vâdede partinin kapatılması demek oluyordu. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası varlığını sürdürdüğü süre içinde hiç bir genel seçime girmedi; 13 milletvekilliği için yapılan ara seçimlerinden de hiç bir sonuç alamamıştı.