CLARK, Alvan Graham(1832-1897)
ABD’li astronom. Ürettiği mercekler ve gözlem araçlarıyla astronominin gelişmesine katkıları olmuştur.
10 Temmuz 1832’de Massachusetts Eyaleti’nin Fail River kentinde doğdu, 9 Haziran 1897’de aynı eyaletin Cambridge kentinde öldü. Astronomiye ilişkin bilgilerini Cambridge Port’taki imalathanesinde gözlemevlerine özel mercekler yapan babası Alvan Clark’tan (1804-1887) öğrendi. Babası ve ağabeyi George Bassett Clark (1827-1891) ile birlikte o dönemde ABD’nin en önemli gözlemevlerine çeşitli teleskop ve gözlem araçları üreten Clark, astronomiye ilişkin araştırmalarını daha çok geliştirdiği mercekleri denemek amacıyla yaptı.
İlk önemli başarısı 13 Ocak 1861’de yeni yaptığı 18 inç’lik (bir inç 2,54 cm’dir) merceği denerken, Siriüs yıldızına eşlik eden son derece küçük bir yıldızı gözlemesi oldu. Daha önce, Bessel Siriüs’ün hareketinde bir dalgalanma gözlemiş, bu da astronomlar tarafından Siriüs’e eşlik eden büyük ve karanlık bir gökcisminin varlığı ile yorumlanmıştı. Clark’ın gözlemi ise, bu tahminlerin aksine, sözkonusu gökcisminin oldukça ufak ve aydınlık bir yıldız olduğunu ortaya koydu. Clark’ın bu başarısını Fransız Bilimler Akademisi Lalande madalyası ile ödüllendirdi.
Bu gözlem, Clark’m ölümünden sonra da son derece önemli yeni bulgulara yol açtı. Siriüs’e eşlik eden yıldızın boyutlarının ufaklığına karşın, Güneş’ ten yirmi kez büyük Siriüs’un hareketini bu denli etkilemesi, Siriüs-B adı verilen eş cismin o zamana değin görülmemiş yüksek yoğunlukta yeni tip bir yıldız olduğunu göstermişti. 1914’te W.S.Adams tarafından yapılan bu yorum, zamanla “Beyaz cüceler” denen çok yoğun ve parlak yeni bir yıldız sınıfının tanınmasını ve bunların yıldız evrimindeki yerlerinin anlaşılmasını sağladı. Einstein’m genel görelilik kuramında beklenen “ışığın frekansının kuvvetli yerçekimi altında kızıla kayması (red shift) olayı ise ilk kez Clark’ın bulduğu Siriüs-B’nin kuvvetli yerçekimi alanında gözlenebildi. Clark, geliştirdiği hassas gözlem araçları ile çift yıldız sistemlerini incelemeyi sürdürerek 16 tane çift yıldız buldu.
Clark’ın çalışmaları ölümünden kısa bir süre önce kendi geliştirdiği Yerkes teleskopunun kurulmasıyla doruğa ulaştı. Dünyada halen bundan daha büyük kırınıma dayanan (mercekli) bir teleskop yoktur. Daha büyük teleskoplarda, hem kuruluşta, hem de mekanik işletmede kolaylık sağladıkları için büyük mercekler yerine aynalar yeğlenmektedir.
Clark’m yaşamı ve çalışmaları, dar bir konuda da olsa, mükemmeli arama tutkusunun bilimde başkalarının da katkıları ile ne denli önemli sonuçlar doğurabileceğinin bir örneğidir. Clark ayrıca teknisyenlik ve bilim adamlığım başarılı bir şekilde birleştirerek, o dönemde astronomide Avrupa’ya göre geri durumda bulunan ABD’de bu alanın gelişmesine yardımcı olmuştur.
• KAYNAKLAR: DJ.Warner, Alvan Clark And Sons -Artists in Optics, 1968.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi