CARNEGIE, Andrew (1835-1919)
İskoç asıllı ABD’li sanayici. ABD’nin en büyük çelik tekelini kurmuştur.
25 Kasım 1835’te Iskoçya’nın Dunfermline kentinde doğdu, 11 Ağustos 1919’da ABD’nin Massachusetts Eyaleti’nde öldü. Babası İngiltere’deki sanayi devrimi sırasında yoksul düşmüş bir dokumacıydı. Ailesi 1848’de ABD’ye göç ederek Pennsylvania’da Allegheny kentine (günümüzde Pittsburgh içinde) yerleşti.
Carnegie, bir pamuklu dokuma fabrikasında bobinci olarak çalışmaya başladı. 14 yaşında telgraf memuru oldu. 1853’te Pennsylvania Demir Yollan Şirketi’ne girdi. Şirketin Batı bölgesi müdürü Thomas A. Scott’un özel sekreteri oldu. Bu yolla ileride büyük ölçüde yararlanacağı iş ilişkileri kurdu. Amerikan îç Savaşı’nm ilk yıllarında asker ve malzeme taşıma işleriyle görevlendirilen Scott’un en büyük yardımcısıydı. Aynı zamanda askeri telgraf sistemini düzenledi. Kısa bir süre sonra Scott’un yerine Pennsylvania Demiryolları Şirketi’nde Batı bölgesi müdürü oldu. Tasarruflarım petrol şirketlerinin ve küçük demir fabrikalarının hisselerine yatırmaya başladı. Kısa -bir süre sonra Keystone Bridge Company’nin beşte birine sahip oldu.
Pennsylvania Demiryolları Şirketi’nde 1865’e dek çalışan Carnegie, bu süre içinde yataklı vagonların ve demirden tren köprülerinin yapılmasına önayak olmuştu. 1865-1870 arasında İngiltere ve ABD’de Amerikan demiryolları şirketlerinin tahvillerini pazarladı ve bunlardan komisyon aldı. Bir yandan da Ingiliz çelik sanayiindeki gelişmeleri inceledi. Henry Bessemer ve diğer çelik sanayicileriyle ilişkiye girdi ve gelecekte çeliğin demirin yerini alarak talebinin artacağını görerek bu alana yönelmeye karar verdi. 1873’te çelik üretimine geçmek üzere kendi şirketini kurdu. Carnegie’nin kendi şirketini kurarak çelik üretimine girdiği yıllarda ABD ekonomisi 1870’li yılların ortalarında yaşadığı durgunluktan sıyrılmak üzereydi. Ülkeye yayılan demiryolları demir ve çeiiğe talebi artıran önemli bir etkendi. Bu gelişmeleri iyi değerlendiren Carnegie, en yeni teknolojik gelişmelerden de yararlanarak kısa zamanda bir çelik tekeli kurdu ve 1880’li yıllarda tek başına Amerikan çelik sanayiinin çok büyük bir kısmına egemen oldu. 1880-1890 arasında ABD’de yıllık çelik üretimi 1,4 milyon tondan 11 milyon tona çıktı. 20. yy’ın başında ABD, çelik üretiminde İngiltere’yi geçerek dünyanın en büyük çelik üreticisi durumuna geldi.
Carnegie 1901’de şirketinin hisselerini yeni kurulan Birleşik Devletler Çelik Şirketi’ne sattı. Yaşlılığın-
da büyük servetinin bir bölümünü çeşitli hayır işlerinde kullandı. ABD, İngiltere ve diğer İngilizce konuşulan ülkelerde 2.500 kad? kütüphanenin kurulmasına ya da donatılması! a-.\ katkıda bulundu. Üniversite ve diğer eğitim kuramlarına bağışlar yaptı. ABD’li öğretim üyeleri için bir emeklilik fonu kurdu. Kültürün geliştirilmesi ve sanat eserlerinin korunması için bağışlar yaptı. Ayrıca uluslararası barışı sağlama amacı güttüğü belirtilen kendi adıyla anılan bir de vakıf kurdu.
ABD’de 1865-1900 arasında büyük tekelci şirketlerin ülke ekonomisine egemen olma süreci yaşanmaktaydı. Çelik sanayiinde dev bir tekel kuran An-drew Carnegie de bu sürecin önemli bir parçası oldu. Şirketlerin, çalışma koşullarını düzenleyen sosyal güvenlik yasaları olmadan çok düşük ücretlerle işçi çalıştırdıkları ve ülkenin doğal kaynaklarından hiç bir denetim olmadan yararlandıkları bu yıllar ABD’de “Haydut İşadamları Dönemi” olarak adlandırılmıştır.
Carnegie’nin rakiplerini ezerek tekel kurmasında, yeni teknolojileri kullanarak emek üretkenliğini artırması ve üretim maliyetlerini düşürmesinin büyük etkisi olmuştur. Carnegie, elde ettiği kârları tekelci dikey ve yatay bütünleşmeyi sağlayarak yeni yatırımlara yöneltmiştir. Hissedarı olduğu demir ve kömür ocaklarından çıkarılan madenler, sahip olduğu çelik sanayiinde girdi olarak kullanılıyor ve işlendikten sonra yine ortağı olduğu demiryolu şirketlerine satılıyordu. İktisadi bunalım dönemlerinde fiyat düşüşleri karşısında ayakta kalamayan şirketleri ele geçirmesiyle çelik imparatorluğunu daha da güçlendirebiliyordu.
Sınırsız rekabetten yana olan Carnegie, en güçlülerin ayakta kalması gerektiğini savunuyordu. Başarısını örgütleme ve istihdam politikasına bağlıyordu. Şirketinde çalışan teknik adamlara yükselebilmeleri için yeterli özgürlüğü tanıyor, ödüllendirmelerle onları teşvik ediyordu, işçilere ise yalnızca piyasa fiyatı üzerinden ücret ödenmesinden yanaydı.
Carnegie çeşitli konulardaki görüşlerini, yazdığı kitaplarda topladı. Triumpbant Democracy (“Muzaffer Demokrasi”) adlı kitabında 1830-1880 arasında ABD’nin toplumsal ve iktisadi gelişmesini ele aldı. Carnegie’ye göre Amerikan demokrasisinin istikrarının ve sınai başarısının temelinde geniş eğitim olanakları yatıyordu. Çeşitli makaleielerinin bir araya toplandığı The Gospel of Wealth and Other TimelyEssays (“Zenginliğin Müjdesi ve Diğer Makaleler”) adlı kitabında ise servet sahibi insanların ailelerinin yaşamlarını güvence altına aldıktan sonra, servetlerini insanlığın geliştirilmesine adamaları gerektiğini savunmuştur.
• YAPITLAR (başlıca): Triumpbant Democracy, 1886, (“Muzaffer Demokrasi”) ;The Gospel ofWealth and Other Timely Essays, 1900, (“Zenginliğin Müjdesi ve Diğer Makaleler”); The Empire of Business, 1902, (“iş İmparatorluğu”); Problems of Today, 1908, (“Günümüzün Sorunları”); Autohiography, (ö.s.), J.C. Van Dyke (der.), 1920, (“Otobiyografi”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi