COUPER, Archibald Scott (1831-1892)
İskoç, kimyacı. Karbon atomunun dört değerli olduğunu ve halkalı bileşikler oluşturma özelliğini açıklayarak organik kimyaya önemli katkıda bulunmuştur.
31 Mart 1831’de Dumbartonshire’daki Kirkintilloch kentinde doğdu. 11 Mart 1892’de aynı yerde öldü. Zengin bir dokumacının oğluydu. Üniversite eğitiminin önemli bir bölümünü Glasgow’da yaptı. 1852’de Edinburgh Üniversitesi’ne giderek mantık ve metafizik diploması aldı. 1854-1856 arasında Berlin’ de çalışmalarım sürdürürken kimya alanında uzmanlaşmaya karar verdi. 1856’da Paris’te Charles Wurtz’ un laboratuvarında iki yıl çalışarak bu konuda temel bilgiler edindi.l858’de Iskoçya’ya döndüğünde,kimya alanında kendisini parlak bir gelecek bekliyordu. Ne var ki, dört ay gibi kısa bir süre sonra, 1858 sonbaharında geçirdiği önemli bir sinir krizinden sonra sağlığı iyice bozuldu. Kirkintilloch’da inzivaya çekildi ve kimya bilimine bundan sonra yeni bir katkıda bulunamadan öldü.
Couper’m kimyaya en önemli katkısı, henüz 27 yaşında Paris’te Wurtz’un yanında çalışırken yazdığı On a New Chemical Theory (“Yeni Bir Kimya Kuramı Üzerine”) adlı makalesidir. Ancak Wurtz, organik kimyada yeni bir çığır açacak nitelikteki bu makalesini benimsemediği gibi, Couper’m görüşlerinin Fransız Bilimler Akademisi’ne sunulmasına da izin vermedi. Ne var ki, kısa bir süre sonra August Kekule yayımladığı bir makalesinde Couper’ınkine benzer görüş ve öneriler öne sürdü. Couper makalesinin yayımlanmasına izin vermediği için Wurtz’u protesto ettiğinde, asistanlık görevine son verildi.
Couper’ın makalesi ancak iki yıl sonra, 14 Haziran 1858’de Jean Baptiste Dumas tarafından Bilimler Akademisi’ne sunuldu ve önce Comptes Rendus’âe, kısa bir süre sonra da genişletilmiş biçimiyle çeşitli dillere çevrilerek değişik dergilerde yayımlandı. Makalesinde organik bileşiklerle ilgili kuramların yetersizliğini açıklayan Couper, karbon elementinin iki önemli özelliğini vurguluyordu. Bu özelliklerden ilki, karbonun eşdeğer sayıda hidrojen, klor, oksijen, kükürt gibi elementlerle birleştiği, İkincisi de karbon atomunun gene bir karbon atomuyla birleşe-rek zincir ve halkalar oluşturabildiğiydi. Bu iki özelliğin organik kimyanıntemel ilkelerini oluşturduğuna inanan Couper, karbon elementinin kendi kendisiyle birleşebileceğini ileri süren ilk kimyacıdır.
Couper, aynı zamanda, birleşen iki atomun değerliklerini de düz çizgilerle belirtmişti. Oksijen atomunun ağırlığını 8 yerine 16 olarak benimsemiş olsaydı, yazdığı formüllerin birçoğu bugünkülerle aynı olacaktı. Üç karbon ve üç azot atomu içeren siyanürik asiti, elementlerin değerlik çizgilerini birleştirerek bir halka biçiminde gösteren ilk kimyacı da gene Couper’dir. Böylece, benzen bileşikleri üzerindeki çalışmalarıyla 1865’te organik kimyada halkalı bileşiklerin varlığını ilk kez belirlediği kabul edilen Kekule’den önce Couper bir organik maddeyi halkalı bir formülle göstermiş oluyordu.
Sağlığı elvermediği için genç yaşta kimya çalışmalarına son vermek zorunda kalan Couper’m On a New Chemical Theory adlı yapıtı organik kimya tarihinde bir dönüm noktasını temsil eder.
® YAPITLAR (başlıca): On a New Chemical Theory, 1858, (“Yeni Bir Kimya Kuramı Üzerine”).
e KAYNAKLAR: J.Kendall, Great Discoveries by Young Chemists, 1953.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi