CANDOLLE, Augustin Pyrame de (1778-1841)
İsviçreli botanikçi. Bitki sınıflandırması üzerinde çalışmış, bitki ve tarım coğrafyasının öncülerinden olmuştur.
4 Şubat 1778’de Cenevre’de doğdu, 9 Eylül 1841’de aynı yerde öldü. Cenevre’deki Calvin Koleji’nde öğrenim gördükten sonra 1796’da Fransa’ya giderek Paris’te tıp öğrenimine başladı. Daha çocukluk yıllarında İsviçre ve Jura florasından örnekler toplayarak botanikçi olmaya karar verdiğinden, ailesinin isteğiyle tıp öğrenimini sürdürmesine karşın bitkiler üzerindeki gözlemlerine daha çok zaman ayırıyordu. Nitekim 1804’te hazırladığı tıp doktorası tezinde de eğilimine uygun bir konu seçmişti: Essai sur les proprietes medicinales des plarıtes (“Bitkilerin Tıbba Yararlı Özellikleri Üstüne İnceleme”). O yıllarda Fransa’nın ünlü doğabilimcileriyle, özellikle Cuvier ve Lamarck ile yakın bir dostluk ve işbirliği kuran Candolle, 1805’te Lamarck’ın La Flöre française (“Fransa Florası”) adlı yapıtının üçüncü baskısını yayıma hazırlama işini de üstlendi. 1808’de Montpellier Üniversitesi’nde botanik profesörlüğüne atandığında, bakanlık danışmam olarak çağdaş bir coğrafyacı anlayışıyla Fransa’nın tüm bitki örtüsünü ve tarım bölgelerini inceledi. 1816’da İsviçre’ye döndü ve 1817’den başlayarak ölünceye değin Cenevre Üniversitesi’nde kendi adına kurulan doğabilim kürsüsü ile üniversiteye bağlı botanik bahçesinin yöneticiliğini sürdürdü. Zengin bir botanik müzesi olan Conservatoire Botanique’in kuruluşunu örgütledi.
Candolle’ün bitki sınıflandırması için önerdiği sistem, 19.yy’ın sonlarına değin hemen her ülkede hazırlanan botanik kataloglarına ve sonradan yapılan sınıflandırma çalışmalarına temel olmuştur. 1813’te Theorie elementaire de la botanique (“Temel Botanik Kuramı”) adlı en önemli yapıtında yalnız düzenleniş biçimiyle ve örnekleriyle değil, kuramsal temelleriyle de açıkladığı bu sınıflandırma, bir anlamda Jussieu’ nün sisteminin onaylanmış ve geliştirilmiş biçimidir. Tohumlu bitkileri “çeneksizler”, “bir çenekliler” ve “iki çenekliler” diye üç temel bölüme ayıran Jussieu’ nün bu önerisini benimseyen Candolle’e göre gerçekçi bir bitki sınıflandırması, organların işleyişine (fizyolojiye) göre değil doğrudan doğruya bitkilerin yapısal özelliklerine (morfolojiye) göre düzenlenmelidir.
Yapısal özelliklerde dikkat edilecek en önemli nokta da, özellikle çiçekli bitkilerin eşey organlarındaki bakışım düzlemidir.
Cenevre Üniversitesi’ne geçtikten sonra tüm tohumlu bitkileri, özellikle açıktohumlu ve iki çenekli bitkileri kapsayacak geniş kapsamlı bir çalışmaya başlayan Candolle, ölümünden önce Prodromus sys-tematis naturalis regni vegetabilis (“Bitkiler Dünyasının Doğal Sistematiğine Giriş”) adlı bu yapıtının yalnızca ilk yedi cildini hazırlayabildi. Kendisi gibi doğabilimci olan ve 1842-1893 arasında Cenevre Üniversitesi’nde botanik profesörlüğünü üstlenen oğlu Alphonse-Louis-Pierre Pyrame de Candolle (1806-1893.), babasmın çalışmalarını sürdürerek yapıtın son on cildini yayımladı.
Candolle ayrıntılı bitki tanımlamaları, Linnae-us’un sisteminin yerini alan bitki sınıflandırması ve tarım coğrafyasının temellerini atan çalışmalarıyla 19.yy’ın en etkili botanik bilginlerinden biridir ve bitkiler dünyasında bir familya (Candolleaceae) ile iki sınıfa (Candollea ve Candolina) onun adı verilmiştir.
• YAPITLAR (başlıca): Essai sur les proprietes medicinales des plantes, 1804, (“Bitkilerin Tıbba Yararlı Özellikleri Üstüne inceleme”); Theorie elementaire de la botanique, 1813, (“Temel Botanik Kuramı”); Regni vegetabilis syste-ma naturale, 2 cilt, 1817-1821, (“Bitkiler Dünyası Doğal Sistematiği”); Prodromus systematis naturalis regni vegetabilis, 17 cilt, 1824-1839, (“Bitkiler Dünyası Doğal Sistematiğine Giriş”).
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi