PINOCHET UGARTE, Augusto (1915 – 10 Aralık 2006, Santiago, Şili)
Şilili asker ve devlet adamı. 1973’ te Ailende yönetimini devirerek ülkede diktatörlük kurmuştur.
25 Kasım 1915’te Valparaiso’da doğdu. Şilili varlıklı orta sınıf ailelerinin çoğunun çocuğu gibi ortaöğrenimini tamamladıktan sonra, 1933’te Santiago’daki Askeri Okul’a girdi. Bu okulu 1936’da piyade teğmeni rütbesiyle bitirdi. Askeri öğrenimini 1949-1952 arasında Santiago’daki Harp Akademisinde sürdürdü. 1953’te binbaşı olduktan sonra 1954’te bu okulda coğrafya ve topçuluk dersleri vermeye başladı. 1956’da Şili’nin ABD Büyükelçiliği’nde askeri ataşelik ve Ekva-dor Büyukelçiliği’nde Askeri Elçilik Kurulu üyeliği yaptı. 1961’de Anfogasta’daki 7.Piyade Alayı komutanlığına atandı. 1964’te Harp Akademisi müdür yardımcılığına getirildi ve bu okulda jeopolitik ve askeri coğrafya dersleri vermeye başladı. 1966’da albaylığa, 1968’de tuğgeneralliğe yükseldi.
Halk Birliği adayı Salvador Ailende Gossens’in devlet başkanı seçildiği Eylül 1970’ten sonra da hızla rütbe almayı sürdürerek 1971’de Santiago Garnizonu komutanlığına yükseldi. 1972 ortalarından başlayarak ülkede hızla yoğunlaşan iktisadi ve siyasi bunalım ortamında, Aüende’nin sağ muhalefetin baskısıyla genelkurmay başkanı general Carlos Prats Gonzales’i içişleri bakanı yapması, en yüksek komuta görevine gelmesinin yolunu açtı ve ordu başkomutanı oldu. Halk Birliği’nin Mart 1973’te yapılan meclis seçimlerinde oyların % 43.4’ünü almasıyla Ailende hükümetini yasal yollardan devirme olanağını yitiren sağ muhalefet ve ordu içerisinde darbeci eğilim güç kazandı. Anayasal düzene bağlılığıyla tanınan general Prats, Ağustos 1973’te darbe yanlısı generallerce genelkurmay başkanlığından istifa etmek zorunda bırakıldı. Yerini Pinochet’nin almasıyla orduda darbe yanlıları üstünlük sağladı.
Uzun süredir darbe hazırlıklarını sürdürmekte olan Pınochet ile donanma ve hava kuvvetleri komutanlarından ve ulusal polis şefinden oluşan dört kişilik cunta, 11 Eylül 1973 sabahı gerçekleştirdiği kanlı bir darbeyle yönetime el koydu. Cuntaya teslim olmayı reddeden Ailende, başkanlık sarayında direnirken öldürüldü. Darbeden sonra on binlerce kişi öldürüldü ve tutuklandı, yüz binlerce Şilili sınır dışı edildi. Halk Birliği’ni oluşturan siyasi partiler ve sendikalar kapatıldı; Ailende yönetimine muhalif partilerin de etkinlikleri durduruldu ve parlamento dağıtıldı; basın koyu bir sansür altına alındı. Haziran 1974’te kendisini “ulusun yüce önderi” ilan eden Pinochet, aynı yılın sonunda devlet başkanı oldu. Eylül 1980’de yapılan bir halk oylamasıyla onaylanan ve Mart 1981 ’de yürürlüğe giren bir anayasayla Pinochet’nin ve cuntanın görev süresi 1989’a değin uzatıldı ve ülkede serbest genel seçimlerin yapılma tarihi 1997 olarak belirlendi.
Pinochet yönetimi iktisadi alanda, ithal ikamesi yoluyla sanayileşme politikasına son vererek, Milton Friedman’ın “Chicago Okulu”na bağlı aşırı liberal bir iktisatçılar grubunun yönlendirmesiyle ülke ekonomisini uluslararası rekabete açtı. Ailende döneminde kamulaştırılan işletmelerin büyük çoğunluğu yerli ve yabancı sahiplerine geri verildi ve bunlara büyük miktarlarda tazminat ödendi. Uygulanan sıkı para politikasıyla Ailende yönetiminin son yıllarında % 370’e ulaşmış olan enflasyon oranı % 50’nin altına düşürü-lürken toplu pazarlık ve grev haklarından yoksun bırakılan ücretlilerin gelirleri büyük ölçüde geriledi. Uygulanan iktisat politikası sonucu çok sayıda küçük ve orta işletmenin iflas etmesinin ve yatırımların durmasının da etkisiyle işsizlik oranı askeri yönetimin onuncu yılında % 33’e yükseldi. Bu dönemde dış borçlar hızla yükselerek 18 milyar dolar gibi rekor bir düzeye ulaştı.
Pinochet yönetiminin onuncu yılına gelindiğinde, başta çalışan kesimler olmak üzere nüfusun çoğunluğunu yıkıma uğratan iktisat politikalarına ve insan haklarının sürekli olarak çiğnendiği koyu baskı rejimine karşı muhalefet güçlenmeye başladı. Kilisenin, diktatörlüğün ilk yıllarında yönetimin en büyük desteğini oluşturan orta sınıfların ve Ailende yönetiminin devrilmesinde önemli rol oynamış olan sağ partilerin de katılmasıyla giderek genişleyen muhalefet cephesi, aynı dönemde örgütlü bir nitelik kazanmaya başladı. Sağ ve sol siyasi hareketlerle sendikaların oluşturdukları muhalefet örgütlerinin Ağustos 1983’ten başlayarak “ulusal protesto günü” adı altında gerçekleştirdikleri geniş çaplı protesto eylemleri, tüm baskılara karşın aralıklı olarak Eylül 1984’e değin sürdü. Muhalefet hareketi, Pinochet’nin iktidardan ayrıldığı 1990 yılına kadar göstericilerin üzerine ateş açılması, kitle tutuklamaları, grevcilerin işten atılmaları gibi yöntemler kullanılarak baskı altına altındaydı.
Toplamda 28 bin işkence vakası ile 3 bin kişinin ölümünden sorumlu tutulan diktatör Augusto Pinochet 1998 yılında İngiltere’de tutuklandı.
Pinochet dönemi çok sayıda insan hakları ihlalerinin yaşandığı bir dönem olarak kabul edilmesine karşın Pinochet taraftarlarına göre, Pinochet sayesinde ülkede büyük bir ekonomik kalkınma sağlanmıştır. 10 Aralık 2006’da, ev hapsinde tutulurken 91 yaşında kalp krizi geçirerek ölmüştür.
• YAPITLAR (başlıca): Intelligence Service, 1958, (“Haber Alma Örgütü”); Military Geography-Military Interpretation of Geographical Factors, 1967, (“Askeri Coğrafya-Coğrafi Etkenlerin Askeri Yorumu”); Geopoli-tics, 1968, (“Jeopolitik”).
• KAYNAKLAR: J.G.Hings (der.), The Lessons of Chile, 1975; M.Raptis, Revolution and Counterrevolution in Chile, 1974.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi