CELLINI, Benvenuto (1500-1574)
İtalyan, kuyumcu, heykelci ve yazar. En önemli maniyerist sanatçılardan biri olmasının yanı sıra yazdığı ya-şamöyküsüyle de ün kazanmıştır.
3 Kasım 1500’de Floransa’da doğdu, 14 Şubat 1574’te aynı kentte öldü. Babası mimar ve müzisyendi. Cellini kuyumcu olarak yetişti. Papalık’tan ve çeşitli prenslerden aldığı siparişler heykele yönelmesine yol açtı. On altı yaşındayken katıldığı bir kavga nedeniyle Floransa’yı terketti, 1527’ye değin Siena’da yaşadı. 1527’de Roma’yı yağmalayan Ispanyollar’a karşı kenti savunanlar arasında yer aldı. Sonra Mantua ve Floransa’da çalıştı. 1529’daki Floransa kuşatmasından kaçarak Roma’ya gitti. Papa VII. Clemens’in koruyuculuğu altına girdi.
Bundan sonraki on yılı kavgalar, çekişmeler içinde ve İtalya’nın çeşitli bölgelerine yaptığı sürekli gezilerle geçti. 1537’de Fransa’ya giderek Kral I. François’nm hizmetine girdi. Ancak bundan hoşnut kalmadı. Roma’ya dönerek Papa III. Paulus için çalışmaya başladı. Romanın Ispanyollar tarafından yağmalanması sırasında Papalık mücevherlerini çalmış olmakla suçlanarak hapsedildi. Hapishaneden kaçmaya çalışırken ağır yaralandı. Fransız elçisinin arabuluculuğuyla serbest bırakıldı ve İ540’ta gene Fransa’ya gitti. 1545’te birdenbire Floransa’va dönmesi, işlenmek üzere kendine verilen altm ve gümüşü kendi çıkan için kullandığı kuşkusunu uyandırdı. Eşcinsel ilişkiler nedeniyle suçlanması, rahip olma girişimi, yaptığı gizli bir evlilik yaşamının son yirmi yılında başından geçen olayların bazılarıdır. Heykel ve kuyumculuk üzerine bir kitap hazırlamış, yaşam-öyküsünü de yazmıştır. Bu sonuncusu bitmemiş olmasına karşın 1728’de yayımlanmış, büyük bir ilgi çekmiş, Goethe tarafından Almanca’ya çevrilmiştir. H. Berlioz’un 1837’de bestelediği Benvenuto Cellini operası da bu yapıttan kaynaklanır.
Cellini, Floransa’nın geleneksel döküm sanatında, Raffaello’nun inceliği ile Michelangelo’mm anıtsallığını bütünleştirmeyi amaç edinmiştir. Raffaello’nun ölümünden sonra yaygınlaşan maniyerist eğilimler, Cellini’nin kadm figürlerinde özellikle vurgulanmış bir biçimciliğe dönüşür. Onun figürlerine verdiği zarif pozlar, bilinçle uzattığı gövde oranları ve genelde sanatında izlenen incelik ve yetkinlik, maniyerist tutumunun belirtileridir. Karmaşık biçimli yapıtları, yüklendikleri alegorik anlamlar yüzünden, daha da zor anlaşılır hale gelirler.
Cellim’nin üslubu, kuyumculuğundan gelen etkileri de yansıtır. Yapıtlarında çeşitli yüzeyler, farklı dokusal nitelikler taşır. Bu farklı dokudaki yüzeylerin yapıtın bütünü içinde yan yana getirilişi, çarpıcı bir etki yaratır.
En ünlü yapıtlarından olan I. François için yaptığı tuzluk ve Cosimo de M edici Biistü’ nde> maniyerist süsleme öğeleri egemendir. Öteki yapıtları ise Floransa resim geleneğine ve özellikle de Michelange-lo’ya duyduğu hayranlığın izlerini taşır.
Gururlu ve kavgacı kişiliği, teknik yeteneği, kuşkuculuğu, batı! inançları ve bencilliğiyle gününün tipik bir sanatçısı olan Cellini, ayrıca romantik sanatçı tipinin de ilk örneklerindendir.
• YAPITLAR (başlıca): Kuyumculuk işleri: I. François için tuzluk, 1539-1543, Sanat Tarihi Müzesi, Viyana. Heykel: Perseus, 1545-1554, Loggia dei Lanzi, Floransa; Cosimo de Medici Büstü, 1545-1548, Bargello Müzesi, Floransa; Appollon ve Hyakinthos, 1547, Bargello Müzesi, Floransa; Bindo Altoviti Büstü, 1550, Garduer Müzesi, Boston; Çarmıha Geriliş, 1562, Escorial Sarayı, Ispanya; Narkissos, Bargello Müzesi, Floransa. Kitap: Dne trattati deli’ oreficeria e della scultnra, (ö.s.), C. Milanesi (yay.), 1857,(“Kuyumculuk ve Heykel Üzerine İki Deneme”); Vita,(ö.s.),1728, (“Yaşam”).
• KAYNAKLAR: I.B. Supino, L’arte di Benvenuto Cellini, 1901; K. Vossler, Benvenito Cellinis Stil in seiner Vita, 1899.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi