CORNWALLIS, Charles (1738-1805)
İngiliz asker ve devlet adamı. Hindistan’da ve İrlanda’da genel valilik yapmıştır.
31 Aralık 1738’de Londra’da doğdu, 5 Ekim 1805’te Hindistan’da Gazipur’da (günümüzde Uttar Pradesh Eyaleti’nde) öldü. Soylu bir aileden gelen Cornwallis, Eton College’da ve Turin Askeri Akade-misi’nde eğitim gördü. Fransa, Avusturya, Rusya ile Ingiltere ve Prusya arasındaki Yedi Yıl Savaşları’na (1756-1763) katıldı. 1760’ta Eye’dan Avam Kamarası’na seçildi. 1761’de yarbay oldu. 1762’de babasının ölümü üzerine kont oiarak Lordlar Kamarası’na girdi. 1766’da albaylığa yükselen Cornwallis,1770’te Londra Kalesi muhafız alayı komutanlığına getirildi, beş yıl sonra tümgeneral oldu.
İngiltere’nin Kuzey Amerika politikasına karşı çıktıysa da Amerikan bağımsızlık hareketini bastırmak amacıyla yapılan çarpışmaları yönetti. 1781’de Yorktown’da George Washington komutasındaki Birleşik Devletler ordusu ve Fransız güçleri tarafından bozguna uğratıldı.
Bu yenilgiye karşın Ingiliz yönetiminin desteğini yitirmeyen Cornwallis 1786’da Hindistan genel valiliğine getirildi. Öncelikle Hindistan’da yönetimi elinde bulunduran Doğu Hint Kumpanyası’nda büyük değişiklikler yaptı. Kumpanyanın görevleri, gelir toplamı, yargı ve ticaret olmak üzere üçe ayrıldı; gelir toplayan ya da yargı yetkisine sahip memurların ticaret yapmaları yasaklandı. Daha önce vergi toplama işini de yürüten düzeni sağlamakla görevli “zamindar”lann yerine yeni bir polis örgütü kurdu.
Cornsvallis Ingiltere’nin Hindistan’dan elde ettiği gelirin dörtte üçünü oluşturan toprak gelirlerinin toplanması işini de yeniden düzenledi. Zamindarİara bu iş için belirli bir yüzde vererek her yıl düzenli bir gelir elde etmeye çalıştı. Ancak ürün alınamayan çorak topraklar, üreticiler tarafından borçlarına karşılık olarak zamindariara satılınca yeni bir toprak sahibi sınıf oluştu. Bengal’de başlatılan bu düzenlemeler, Bengal Sistemi ya da Cornwallis Yasası olarak anıldı ve kısa zamanda tüm Kuzey Hindistan’da yaygınlaştı. Cornwallis 1792’de Maysur Sultanı Tipu ile yaptığı Maysur (Mysure) Savaşı’m kazandı, Tipu’nun topraklarından bir bölümünü ele geçirdi ve Tipu’yu yüksek bir savaş tazminatı ödemek zorunda bıraktı.
1793’te Ingiltere’ye dönen Corntvallis, 1793’te marki unvanını aldı. Mayıs 1798’de İrlanda genel valiliğine getirildi. Bu sırada İrlanda’da Fransa’nın da desteğiyle çıkan ayaklanmayı bastırdı. Daha sonra çeşitli reform uygulamalarına yöneldi. İrlanda ve Ingiliz meclislerinin birleştirilmesini destekledi, birleşme 1801’de gerçekleşti. İrlanda’da Katolikler’e siyasi haklar tanınmasını savundu, ancak bu görüşü İngiltere Kralı III. George tarafından kabul edilmeyince görevinden ayrıldı.
Cornwallis Napoleon’la yapılan savaşlardan sonra 27 Mart 1802’de imzalanan ve Avrupa’da 14 yıllık bir barış sağlayan Amiens Barış Antlaşması görüşmelerinde İngiltere’nin tam yetkili temsilcisiydi. 1805’te yeniden Hindistan genel valiliğine getirilen Cornwai-lis, Bengal’e varışından iki ay sonra öldü.
• KAYNAKLAR: W.S.S.Karr, Rulers of India, c.IX; The Marquess Cornıvallis and the Consolidation of British Rule, 1890; C.Ross (haz.), Correspondance of Charles, First Marquis Cornwallis, 3 cilt, 1859.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi