CİHANGİR (1569-1627)
Hint-Türk hükümdarı. Ülkesinin bayındırlık işlerine büyük önem vermiştir.
31 Ağustos 1569’da Fethpur’da doğdu. 27 Kasım 1627’de Lahor’da öldü. Ekber’in büyük oğludur. Babası ona Selim adını koymuştu. Ancak, Ekber 1605’te ölünce, Nureddin Cihangir adıyla tahta çıktı.
İlk iş olarak ünlü on iki hükmünü çıkarttı. Bununla taşrada tımar sahiplerinin vergi toplamasını önledi. Issız yerlere kervansaray ve mescitler yaptırarak adamlar yerleştirdi. Miras işlerini düzenledi. Şarap içme yasağı koydu. Zorla konutlara girilmemesini sağladı. Suçluların kulak ve burunlarının kesilmesi gibi işkenceleri kaldırdı. Halkın elindeki topraklara beyler ve devlet görevlileri tarafından el konmasını önledi. Büyük kentlerde hastaneler yaptırdı. Kendi doğum gününde hayvan kesilmesini yasakladı.
Cihangir, 161 l’de Nur Cihan’la evlendi ve bundan sonra karısının etkisinde kaldı. Nur Cihan ilk kocasından olan kızını Cihangir’in küçük oğlu Şehri-yar ile evlendirdi ve damadım tahta geçirmeye çalıştı. Bu durum Cihangir’in diğer oğlu Hürrem ve Nur Cihan arasında ülke için kötü sonuçlar doğuran çekişmelere neden oldu.
Cihangir, Dekkenliler’in ayaklanması üzerine 1617’de Şehzade Hürrem’i oraya yolladı. Şehzade önceleri ayaklanmayı bastırmada başarı gösterdi. Ancak Cihangir’in 1619’da Keşmir’de bulunduğu sırada Dekken’den çekilirken olaylar yeniden başladı. Iran Şahı I.Abbas da Dekkenliler’in ayaklanmasından yararlanarak Kandehar’ı ele geçirdi. Ardından, Bengal Valisi Mehabet Han 1626’da ayaklanarak Cihangir’i tutsak etti. Cihangir bir yıla yakın tutsak kaldıktan sonra karısı Nur Cihan tarafından kurtarıldı. 27 Kasım 1627’de Keşmir’den Lahor’a giderken yolda öldü.
Cihangir’den sonra Şehzade Hürrem, Şah Cihan adıyla tahta çıktı. Cihangir’in büyük oğlu Hüsrev ayaklandığı için tutuklanmıştı. En küçük oğlu Şehri-yar da babasının ölümünden sonra tahta geçmek için ayaklandı, fakat yakalanarak idam edildi.
Cihangir, Tüzük-i Cihangiri adlı Farsça anılarının ancak saltanatının ilk 17 yılını kapsayan bölümünü yazabildi. Bundan sonraki iki yıllık bölüm kâtibi Mutemed Han tarafından yazılmıştır. Cihangir’in ölümü ve şehzade kavgalarını kapsayan bölüm de Mirza Muhammed Hadi Han tarafından tamamlanmıştır. Yapıtta hükümdarlara gönderilen ve onlardan gelen mektupların örnekleri de vardır.
• YAPITLAR (başlıca): Tüzük-i Cihangiri, (ö.s.), Seyyid Ahmed (yay.), 1683,
• KAYNAKLAR: Y.H.Bayur. Hindistan Tarihi, II, 1947; W.Poster, The Emhassy of Sir Thomas Roe, 1926; B.Prasad, The History of Jahangir, 1922.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi