Crookes Tüpü
Gazı kısmen boşaltılmış ve içine iki elektrot yerleştirilmiş kapalı cam sisteme Crookes tüpü denir. Bu araç William Crookes tarafından geliştirilmiş ve 1879 yılından başlayarak kendi laboratnvarında fiziksel deneylerde kullanılmıştır. Tübün içindeki elektrotlara (katot ve anot) yüksek gerilim verildiğinde elektrotlar arasında kıvılcımlar oluşur ve boşalım başlar. Normal atmosfer basıncında gazlar oldukça zayıf iletkendir. Ancak 10 mm Hg ya da daha düşük basınçlarda gazların iletkenlikleri artar ve tübün içindeki gazın türüne göre belirli nitelikleri olan ışıkla dolar. 1 mm Hg basıncında ise tübün içinde aydınlık ve karanlık bölgelerden oluşan tabakalaşma başlar.
Katot ışınlan tüb içindeki gazın yüksek gerilim nedeniyle iyonlaşmasından kaynaklanır, iyonlaşma ile gaz moleküllerinden ayrılarak serbest hale gelen eksi yüklü elektronlar, artı yük bulunan anota doğru düz bir hatta hızla ilerler ve yolu üzerinde bulunabilecek maddelerde flüorışı ve fosforışı olaylarına neden olur. Elektronların ayrılması sonucu artı yüklü parçacıklara dönüşen gaz molekülleri de ters yönde, eksi yük bulunan katot yönünde hızla ilerler. Moleküllerin oluşturduğu bu akıma artı ya da kanal ışınları adı verilir.
Katot ışınlarının manyetik ve elektrik alanlarda gösterdiği etkilerden elektronların yük ağırlık oranı J.J.Thomson tarafından bulunmuştur. Aynı tür deneylerle artı yüklü gaz iyonlarının da çeşitli özellikleri saptanabilmiştir. Crookes tübü ile daha sonra yapılan deneyler aracılığıyla 1895’te X-ışınları (Röntgen ışınları) ve 1897’de de elektronun keşfi gerçekleşmiştir. Bu tür tübler halen fizik laboratuvarlarında kullanılan standart bir deney aracıdır.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi