DEÂK, Ferenc (1803-1876)
Macar siyaset adamı. 1867’de gerçekleştirdiği antlaşma sonucu Avustur-ya-Macaristan monarşisi kurulmuştur.
17 Ekim 1803’te Söjtör’de doğdu, 28/29 Ocak 1876’da Budapeşte’de öldü. Soylu bir toprak sahibinin oğlu olan Deâk, hukuk eğitimi gördü. Daha sonra, Zala yönetim bölgesinde idari bir görevde çalışmaya başladı. 1833’te Macaristan Diyeti’ne üye seçildi.
Deâk’ın yaşadığı dönemde Macaristan,Avusturya Habsburg hanedanının denetimi altındaydı. Habsburg yöneticileri üç yüzyıl boyunca Macaristan’ı kendi devletlerine katmak için çaba göstermişlerdi. Öte yandan Macaristan’daki liberal eğilimli kesimler, liberal, toplumsal ve siyasal reformlar gerçekleştirmek için harekete geçmişlerdi. Bu kesimler Avusturya ile Macaristan’ın kendi özerkliğini kaybetmeyeceği ortak bir yönetimi gerçekleştirmek istiyorlardı.
1830’lu yıllarda Deâk liberal kesimlerin sözcüsü olarak serflerin özgürlüğünü savundu, dinsel özgürlüğü ve konuşma özgürlüğünü destekledi. 1841-1842 yıllarında dayağın, ölüm cezasının ve feodal mahkemelerin kaldırılmasını ve yeni bir yargı sisteminin getirilmesini savunan bir komisyona başkanlık etti. 1847’de liberal muhalefetin isteği üzerine bir reform programı hazırladı.
1848’de Avrupa’nın çeşitli ülkelerindeki devrimci ayaklanmalar sırasında Viyana’daki merkezi yönetim devrilmişti. Avusturya’nın baskısının azaldığı bu dönemde içlerinde Deâk’m da bulunduğu Macaristan’ daki reform yanlıları “Nisan Yasaları” adıyla bilinen bir dizi yasa çıkardılar. Bu yasalar, bir yandan ülke içinde reformları gerçekleştirmeyi hedefliyor, öte yandan Macaristan’ın kendi seçtiği bir hükümet tarafından yönetilmesini öngörüyordu.
Deâk 1848’de yeni kurulan Batthyâny hükümetinde adalet bakanı oldu. Görevi sırasında feodal kalıntıları ortadan kaldırmak için mücadele etti. Avusturya’daki yönetim Macaristan’daki yeni yönetimden hoşnut değildi. Avusturya’dan gelen baskılar sonucunda Batthyâny hükümeti 28 Eylül 1848’de istifa etti. Deâk bir süre parlamentodaki çalışmasına devam etti. Ancak Macaristan devrimini bastırmak için gönderilen Avusturya orduları başkumandanı Prens Alfred Windischgrâtz ile yaptığı görüşmelerin başarısızlıkla sonuçlanması üzerine Deâk politik yaşamdan ayrıldı.
1845’te yeniden politikaya dönen Deâk Macaristan’da ulüsal bir yönetimin oluşması için çaba gösterdi. Avusturya yönetimine karşı pasif direnişi örgütledi. 1859’da Avusturya yönetimi İtalya ile yaptığı savaşı kaybetmesinden sonra, Macaristan’ın özerkliği sorununu görüşme eğilimi gösterdi. Deâk uzun süren görüşmelere aktif olarak katıldı. Onun çabaları sonucunda 1867 Uzlaşması gerçekleşti. Bu antlaşmayla Avusturya Habsburg İmparatorluğu, Avusturya ve Macaristan devletlerinden oluşan bir monarşiye dönüşüyordu. Avusturya “Nisan Yasaları”mn geçerliliğini kabul etmekteydi. Ancak Macaristan kendi yönetimini bağımsız olarak seçme hakkına sahip olmasına karşın dışişleri ve savunma bakanlıkları iki ülke tarafından ortak olarak oluşturulacaktı. Böylece antlaşma Macaristan’ın toprak bütünlüğünü garanti altına alıyor ve ona iç işlerinde oldukça geniş bir özerklik tanıyordu.
Deâk antlaşmanın imzalanmasıyla amacını gerçekleştirmişti. Yeni kurulacak hükümetin başma geçmeyi kabul etmediği gibi, yakın arkadaşı Andrâssy tarafından kurulan hükümette yer almayı da reddetti. Başarısından dolayı kendisine yapılan unvan önerilerini de kabul etmeyerek bir süre sonra politikadan çekildi.
• KAYNAKLAR: F.M.Arnold-Forster, Francis Deâk, Hungarian Statesman: A Memoir, 1880; L.Eisenmann, Le Compromis Austro-Hongrois de 1867, 1904; D.G.Kosâry, S.B.Vardy, History of the Hungarian Nation, 1969; I.Lukinıch, A History of Hungary in Biographical Sketc-hes, 1937.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi