CORIOLIS, Gaspard Gustave de (1792-1843)
Fransız, mekanikçi. Dönen bir referans sistemindeki cisimleri etkileyen kuvvetleri çözümlemiş, kinetik enerji ve iş kavramlarının çağdaş tanımlarını vermiştir.
21 Mayıs 1792’de Paris’te doğdu. 19 Eylül 1843’te aynı yerde öldü. Öğrenimini Ecole Polytech-nique’de tamamladı. Bir süre mühendis olarak çalıştı. Daha sonra, sırasıyla Ecole Polytechnique, Ecole Centrale des Arts et Manufactures ve Ecole des Ponts et Chaussees’de analiz ve uygulamalı mekanik dersleri verdi. 1836’da Fransız Bilim Akademisi’nin Navier’ den boşalan mekanik bölümü üyeliğine atandı. Son görevi Ecole Polytechnique’in yöneticiliği oldu.
Coriolis, 1829’da Carnot’dan esinlenerek yazdığı ilk kitabı Du Calcul de l’effet des machines’de (“ Makinelerin Verimlerinin Hesaplanması Üzerine”) iş ve kinetik enerji kavramlarının bugün kullanılan anlamda ilk tanımlarını verdi. İş aktarımı ilkesi, bir kuvvet sisteminin yaptığı iş, bu işin sıfır olma koşulları ve içinde bulunulan referans sisteminden bağımsız oluşu gibi konularda yeni kavramlar getirdi. Kendisi hareketsiz, ancak parçaları hareketli olan bir makineye uygulanabilecek bazı bağıntılar geliştirdi. 1831’de Fransız Bilim Akademisi’ne sunduğu “Sur le principe des forces vives dans le mouvements relatifs des machines” (“Makinaların Bağıl Fiareketlerinde Yer Alan Kuvvetlere İlişkin İlkeler Üzerine”) başlıklı yazıda bileşik hareketlerin ivmesini inceledi. Dönmekte olan bir sistem içindeki hareketlerde bağıl ivme ve sürüklenme ivmesinin yanında tamamlayıcı bir ivmenin de varlığını ortaya koydu. Dünyanın dönmesinden kaynaklanan ve Yer’in yüzeyinden yukarıda hareket etmekte olan cisimlerin hareketlerinde sapmalara neden olan bu ivme “Coriolis ivmesi” olarak adlandırılır. T, Yer’in dönme periyodu olmak üzere L enlemlerindeki herhangi bir yerde
coriolis.png” border=”0″ alt=”” width=”195 50″ align=”left” />
eşitliğiyle hesaplanan Coriolis ivmesi (ac), kuzey yarımkürede sağa, güney yarımkürede ise sola doğru bir sapmaya neden olur. Küçük ölçekli hareketlerde gözönüne alınması gerekmeyen Coriolis ivmesinin, nehirlerin yataklarına etkileri, okyanus ve hava hareketleri, uzun erimli silahlara ilişkin balistik hesaplamalar gibi pek çok konuda gözönüne alınması zorunludur.
Günümüzde daha çok“Coriolis ivmesi” nedeniyle anımsanan Coriolis, mekanik bilimine kazandırdığı kavramlar ve kuram ile uygulamayı kaynaştırmadaki üstün başarısıyla bu bilimin gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır.
• YAPITLAR (başlıca): Du Calcul de l’effet des machines, 1829, (“Makinelerin Verimlerinin Hesaplanması Üzerine”); “Sur le principe des forces vives dans les mouvements relatifs des machines,” Journal de l’Ecole Polytech-nique, 1831 (“Makinelerin Bağıl Hareketinde Bulunan Kuvvetlere İlişkin İlkeler Üzerine”); Traite de la Meca-nique des corps solides et du calcul de l’effet des machines, 1844, (“Makinelerin Yerimlermin Hesaplanması ve Katı Cisimlerin Mekaniği Üzerine İnceleme”); Theorie mathematique des effets du jeu de billard, 1844, (“Bilardo Oyununun Matematiksel Kuramı”).
• KAYNAKLARıN.A. Renard, Notice historique sur la vie et les travaux de G. Coriolis, 1861; L.S.Freimann, Gaspard Gustave Coriolis, 1961.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi