DANTON, Georges Tacaues (1759-1794)
Fransız devlet adamı. Büyük Devrim’ in Fransız ortak bilinci üzerinde en derin iz bırakan önderidir.
26 Ekim 1759’da Arcis sur Aube’da doğdu. 5 Nisan 1794’te Paris’te öldü. Babası, JacquesDanton, Champagne’lı bir avukattı. ıOrtaöğrenimini Troyes’ da Oratorian rahipleriyle gördü. Daha sonra Reims Üniversitesi’nde hukuk okudu. 1784’te diplomasını aldıktan sonra Paris’e giderek bir süre avukatlık yaptı.
Fransız Devrimi’ni ilk günlerinde destekleyen Danton, 1789 Temmuz’unda Cordelier yöresinin sivil jandarma (garde bourgeoise) örgütüne girdi ve Ekim’de örgüt başkanı seçildi. Marquis de Lafayette’in başını çektiği, ulusal devrimle krallığı uzlaştırma siyasetine karşı idi. 1790 Nisan’ında Marat ile birlikte, halkın haklarını savunmak üzere oluşturulan ve devrimci halk hareketinin önderliğini yapan ünlü Corde-lierler Kulübü’nü kurdu. 1791 Ocak ayında Paris il idaresine seçildi ama bu görevinde fazla etkili olamadı.
Fransız Devrimi içindeki yeri
Devrim hareketinde etkili olmaya, 21 Haziran 1791’de XVI.Louis’nin başarısız kaçış denemesi ya da Varennes olayından sonra başladı. Cordelierler Varennes’nin ertesi günü Kurucu Meclis’e cumhuriyet ilan edilmesini talep eden bir bildiri sundular. Cumhuriyet rejiminin ilk savunucularından olmasına karşın Danton’un bu bildiride imzası yoktu. Yine de Cordelierler’e uygulanan baskı ve 17 Temmuz’da Champs des Mars katliamıyla sonuçlanan halk ayaklanmasından sorumlu tutulduğu için Londra’ya sığındı. Paris’e 1791 Aralık’mda Ulusal Meclis seçimleri nedeniyle geri döndü. Paris Komünü kamu savcısı yardımcılığına seçildi.
1792 baharında Fransa devrime karşı yürütülen savaşta ilk yenilgiye uğramıştı. Lafayette, düşmana karşı yürümek yerine Paris’e dönüp demokratik talepler öne sürenleri ezme yanlısıydı. 18 Haziran’da Yasama Meclisi’ni Jakoben (Jacobin) Hareketi’ni dağıtmaya çağırdı. Danton, buna karşı düzenlenen 20 Haziran Tuileries gösterilerinde etkili oldu. Yurttaşların yasalar önünde eşitliğinin aktif ve pasif (oy hakkı bulunan ve bulunmayan) yurttaş ayrımının kaldırılmasını ve tüm yurttaşlara eşit oy hakkı tanınmasını gerektirdiğini dile getiren ilk devrimci oldu.
10 Ağustos 1792’de krallığın devrilmesine yol açan ayaklanma sırasındaki rolü ise bugüne değin aydmlatılamamıştır. Danton 10 Ağustos’tan sonra kurulan Jironden (Girondin) hükümete adalet bakanı olarak girdi. Resmi başkanı olmadığı halde Danton bu hükümetin en etkili üyesi idi. Bunda, devrimci geçmişinin sağladığı ün kadar, çabuk karar verebilme yeteneği ve kararlılığı da etkili oldu. 25 Ağustos’ta Prusyalılar’ın Longwy’yi aldıkları haberi gelip, İçişleri Bakanı Roland hükümetin Paris’i terketmesi önerisinde bulununca, Danton buna karşı çıktı ve “savaşa devam” kararı aldı.
Danton, 2 Eylül 1792’de meclisteki ünlü konuşmasını yaparken, tarihe, “Devrimin ilk terörü” olarak geçen Eylül katliamı olmaktaydı. Cepheye gitmek üzere toplanan gönüllüler kendilerini güvenceye almak için, hapishanelerdeki karşı-devrimcileri halk mahkemelerinde yargılayarak pek çoğunu idam ettiler. Adalet Bakanı Danton, bu eyleme karar vermemişti. Ama karşı da çıkmadı. Bu yüzden Jirondenler Danton’u bu eylemlerden sorumlu tuttular.
6 Eylül seçimlerinde Danton, Ulusal Konvansiyon’a Paris temsilcisi olarak seçildi. Mecliste aralarındaki çelişki giderek derinleşen Jirondenler ve Dağlılar (Montagnards) arasında uzlaştırıcı bir siyaset gütmeye çalıştı, başarılı olamadı. Danton, Robespierre’den farklı olarak amansız bir Jironden düşmanı değildi. Aslında o bir merkez politikacıydı. 20 Eylül 1792’de Devrimci Fransa, Valmy’de ilk askeri zaferini elde ettikten sonra Konvansiyon’da yaptığı konuşmada, “anavatanın artık tehlikede olmadığını” ileri sürerek, bir yandan diktatörlük ve tarım yasasını savunan Jakobenler’e, bir yandan da federalizmi savunan Jirondenler’e karşı çıktı. İktisadi bir bunalımın sürmekte olduğu bu yıllarda, Yurtseverler’e (Sans culot-tes/Külotsuzlar) yaslanarak güçlenen Dağlılar karşısında Jirondenler için çıkar yol da Danton’u desteklemekti. Ama bunu yapmadılar ve Danton’u karşılarına alarak onu ister istemez sola ittiler. Danton’dan, adalet bakanı olduğu sırada ona verilen 200.000 frankın hesabını sordular. Danton, bu parayı zimmetine geçirmiş değildi. Ama kayıtları düzenli tutmaması yüzünden paranın hesabını veremedi. Bu çatışmadan itibarı zedelenmiş olarak çıktı.
Kamu Esenlik Komitesi’ne atanması
7 Nisan 1793’te Danton, ilk Kamu Esenlik 4 Komitesi’ne atandı. 3 ay süreyle devrimci hükümetin fiili başkanı idi. Bu sırada özellikle dış işleriyle ve «askeri konularla ilgilendi. Amacı uzlaşma ve pazarlık yoluyla barışı sağlamaktı. Ama, düşman güçlü ve galip durumdayken, aralarındaki ittifakı bozma umutsuz bir çaba idi. izlediği; uzlaşmacı ve ılımlı politika, içerde, Komün ve Yurtseverlerce de benimsenmiyordu. Savaş için 300.000 gönüllü toplama kararı değişik yörelerde direnmeyle karşılaşmış, Vandee’de ayaklanma baş göstermişti. Vendee, Neerwinden yenilgisi ve Dumouriez’nin düşmana katılışı Jirondenler’i tüketmiş, Konvansiyon’dan dışlanmaları ve mahkûm edilmelerine yol açmıştı. Buna karşın onları savunması, Danton’un da gücünü sarstı. 10 Temmuz 1793’te savaş ve ekonomi konusunda sert önlemler almak üzere kurulan ikinci Kamu Esenlik Komitesi’ne atanmadı.
Bundan sonra, zaman zaman yine halkın taleplerini dile getirmekle birlikte giderek daha sağa kaydı ve istese de istemese de, Cordelierler’in ılımlı kanadı olan Hoşgörülüler’in (Indulgents) önderi olarak görülmeye başladı. Robespierre’in hakimiyetindeki komitenin terörcü siyasetine karşı olduğu için, bir süre sağlık ve aile nedenlerini öne sürerek Paris’ten uzaklaştı ve Ekim 1793’te Arcis’teki evine gitti. Ama, ona yakın temsilciler hakkında soruşturma açılması üzerine 21 Kasım’da geri döndü. Bu sırada Yurtseverler’e yaslanan Öfkeliler (Enrages) devrimi uç noktasına götürmek ve bunun önünde önemli bir engel gibi gördükleri kilisenin etkisini yok etmek için “dechris-tianisation” (Hıristiyanlık’ı sona erdirme) siyasetini gündeme getirmişlerdi. Radikalliğine karşın Robespierre buna karşı idi. “Dechristianisation” siyasetinin terörü daha da tırmandıracağından endişelenen Danton, Öfkeliler’e karşı Robespierre’i destekledi.
Teröre karşı çıkması
1 Aralık 1793’te ise Devrim’in korunabilmesi için barışa gerek duyulduğunu ve devrimci radikallerin rollerinin bittiğini savundu. “İnşaların kanı dökülmesin istiyorum” diyerek, teröre cephe aidi. 1794 başında Danton ve arkadaşlarının Kamu Esenlik Komitesi’ne karşıt tavırları daha da keskinleşti. Camille Demoulins’in çıkardığı Vieux Cordelier gazetesi, Dantoncu görüşün sözcülüğünü yapıyordu. Burada artık, yalnız terör değil, hükümet siyasetinin bütünü eleştiriliyordu. Komitenin gözünde Danton-cular, karşı devrimcilerin de umutlarını körükledikleri için çok tehlikeli idiler. Bunun üzerine hükümet harekete geçmeye karar verdi; Danton’a yakınlığı bilinen Fabre d’Eglantine’i Hint Kumpanyası skandali ile ilgili olarak tutuklattı. Konvansiyon’da Hoşgö-rülüler’e en keskin saldırı Hebert’in başını çektiği uç soldan geldi. Sol ve sağ gruplar arasındaki çatışmanın derinleşmesi üzerine hükümet, önce, Mart 1794’te Hebert ve önde gelen Cordelierler’i tutuklattı. Ölüme mahkûm edilen Hebertciler 24 Mart’ta idam edildiler. Ardından, Danton’un “cüret edemezler” demesine karşın, sağ muhalefete yöneldi. 20-30 Mart gecesi Danton ve arkadaşları tutuklandı, Danton, Devrim mahkemesinde görüşlerini açıkça savunmaya çalıştı. Bunun üzerine Konvansiyon, “ulusal adaleti tahkir eden bir sanığın mahkemeden çıkartılması” kararını aldı. Terör’ün “kendi, umutsuzluk mantığına göre işlediğini” gören Danton,“artık,kendimi savunmayacağım. Beni ölüme götürün; şeref içinde uyuyayım” diyecekti. Danton ve arkadaşları 5 Nisan’da idam edildiler.
Kimi tarihçiler Danton’u kendi çıkarından başka hiçbir şeyi düşünmeyen bir politikacı, çıkarı uğruna devrime ve anavatana ihanete değin gidebilen bir kişi olarak görmüştür. Mathiez gibi tarihçilerin üzerinde en çok durdukları konu, kaynağı açıklanamayan servetiydi.
• KAYNAKLAR: A.Aulard, La. Revue de la Revolution Française, 1893; J.L.Bartou, Danton, 1932; G.Lefebvre, La Revolution Française, 1951; L.Madelain, Danton, 1914; A.Mathiez, Les Annales Revolutionnaires, 1912-1926; A.Saboul, Histoire de la Revolution Française, 1962.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi