CASSINI, Giovanni Domenico (1625-1712)
İtalyan asıllı Fransız astronom. Satürn’ün iki uydusunu keşfetmiş ve Paris Gözlemevi’ni kurmuştur.
8 Haziran 1625’tc, İtalya’nın Akdeniz kıyısındaki Perinaldo kasabasında doğdu. 14 Eylül 1712’de Paris’te öldü. Soylu bir ailenin çocuğuydu. Cenovalı Cizvitler’in eğitiminde yetişti ve önceleri edebiyatla ilgilenerek Latince şiirler yazdı. O yıllarda okuduğu astroloji kitapları ilgisini bu alana çekince, çalışmalarını astroloji ve astronomi üzerinde yoğunlaştırarak kısa sürede büyük ün kazandı ve 1650’de, henüz 25 yaşındayken Boİogna Üniversitesi’nde profesörlüğe getirili. Ailenin ilk astronomu olduğu için Cassini I diye adlandırılır. 1669 yılı başlarında Fransız devlet adamı Jcan Baptiste Colbcrt’in çağrısı üzerine Fransa’ ya giden Cassini, aynı yıl Fransız Bilimler Akademisi’ne üye oldu. Jean-Dominique Cassini adıyla tanındığı bu ülkede 1671’de Paris Gözlemevi’ni kurdu ve ilk müdürü oldu.
Cassini I, 1652’de gözlemlediği bir kuyrukluyıldızın hareketinin düzenli olmasını, bu hareketin belli yasalara bağlı olduğunu öne sürerek açıkladı. Ayrıca o güne dek astronominin çözümsüz sayılan önemli problemlerinden birini, bir gezegenin yeröte noktası ile dışmerkezliği arasındaki geometrik bağıntıyı çözdü. 1653’te de, Bologna’daki San Petronio Kilise-si’nin bahçesindeki meridyen çizgisini düzeltmek amacıyla, 27 m yüksekliğindeki jdüşey bir sütundan oluşan bir “gnomon” dikerek bu aletle tutulma dairesinin eğimi, Güneş yörüngesinin dışmerkezliği gibi bazı parametrelerin değerlerini yeniden hesaplamak için birçok gözlem yaptı.
1665’te Jüpiter’in lekelerini ve uydularım gözlemleyen Cassini, bu uyduların hareketini açıkladı ve gezegenin ekseni çevresindeki dönme süresini 9 saat 58 dakika olarak hesapladı. Ayrıca Venüs ve Mars gezegenlerinin eksenleri çevresindeki dönmesi sürele-riyle! ilgilenerek, Mars için bu-süreyi 24 saat 40 dakika olarak saptadı.
Paris Gözlemevi’nde de Güneş lekelerini gözlemleyen ve Güneş’in dönme süresinin daha önce hesaplandığı gibi bir ay değil 27 gün olduğunu belirleyen Cassini I, Satürn’ün iki uydusunu keşfetti ve gezegenin çevresindeki halkanın gerçekte birçok halkadan oluştuğunu açıkladı. Aynı gözlemevinde, Jüpiter uydularının tutulmaları üzerinde Roemer ile birlikte yaptıkları gözlemler, Roemer’in ışık hızını hesaplamasına yardımcı oldu.
Astronomi dışında geodeziyle de ilgilenen Cassini I’in hazırladığı gökcismi tabloları, III. Ahmed zamanında Paris’e elçi olarak gönderilen Yirmisekiz Mehmed Çelebi aracılığıyla İstanbul’a getirilmiş, bu el yazması zicler III. Mustafa tarafından 1772’de Tuhfe-i Behic-i Rasini Terceme-i Zic-i Kasini adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir.
Cassini ailesi, Cassini I’den başlayarak dört kuşak boyunca Paris Gözlemevi müdürlüğünü babadan oğula devrederek sürdürmüştür.
• YAPITLAR (başlıca): Opera Astronomica, 1666, (“Astronomi Çalışmaları”); Ephemerides Bononienses mediceorem siderum, 1668, (“Bologna Gökgünlükleri”).
• KAYNAKLAR: A. Adıvar, Osmanlı Türklerinde İlim, 1970; C. Wolf, Histoire de l’Observatoire de Paris, 1902.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi