CORTES, Hernândo (1485-1547)
İspanyol, kâşif. Meksika’nın İspanyol sömürgesi olmasında büyük rol oynamıştır.
1485’te Estremadura Bölgesi’ndeki Medellin kasabasında doğdu, 1547’de Sevilla kenti yakınlarındaki Castilleja de la Cuesta’da öldü. Küçük toprak sahibi yoksul bir ailenin çocuğu idi. 14 yaşındayken Latince öğrenimi için iki yıl Salamance Universitesi’ne devam etti. İspanyol denizcilerle birlikte keşif seferlerine katılmak için okulu bıraktı. Geçirdiği bir kaza sonucunda yaralandığı için Ovando’nun 1502’deki Güney Amerika seferine katılamadı. 1504’te İspanyol kâşiflerin Batı Hint Adaları’na yaptıkları sefere katıldı ve Hispaniola’ya (günümüzde Santo Domingo Adası) ayak bastı. Cortes yerleştiği Hispaniola’da çiftçilik yapmaya başladı. Adada bulunduğu sırada çıkan bir yerli ayaklanmasının bastırılmasında önemli rol oynadı. Hastalandığı için, devam eden Güney Amerika keşif seferlerinin hiçbirine katılamadı. İyileştikten sonra, Diego VelâsquezTe birlikte Küba’yı fethetmek için 1511’de yola çıktı. Adanın fethinden sonra, genel vali olan Velâsquez tarafından hazine kâtipliğine getirildi ve toprak verilerek ödüllendirildi. Küba’da bulunduğu süre içinde üç kez Santiago kentinin belediye başkanlığını yaptı. Cortes, Kasım 1518’de Velâsquez tarafından Meksika’ya yapılacak fetih seferinin komutanlığına getirildi. Fethettiği Meksika’yı da Ispanya’nın sömürgeleri arasına katan Cortes, bu tarihten sonra en büyük İspanyol fatihlerinden biri sayılmaya başlandı.
11 gemilik bir donanmayla Küba’dan ayrılan Cortes 19 Şubat 1519’da Tabasco yakınlarında Meksika kıyılarına ayak bastı. Kıyı boyunu izleyerek önce Yucatan’a daha sonra Veracruz’a ulaştı. Nisan 1519’da Veracruz kenti yakınlarında kurduğu Vila Rica de Veracruz adındaki kentte Meksika’nın fethini tamamlamak üzere hazırlıklara başladı. Önce birliklerini eğitip disiplin altına aldı. Ardından, kimi askerlerin kendisini bırakarak Küba’ya dönmelerini engellemek amacıyla gemilerini yaktırdı. Adamlarının bir bölümünü Veracruz’da bırakarak, Ağustos 1519’da Aztek İmparatorluğu’nun ülkenin içlerinde bulunan başkenti Tenochtitlân’a doğru ilerledi. Birçok yerli kabilenin yaşadığı Anahuac yaylasında Tlaxcalalılar’la çarpıştı ve onları yendi. 8 Kasım 1519’da Tenochtitlân’a vardı. Aztek imparatoru II. Montezuma,Quet-zalcoatl (Dürüst Tanrılar) adını verdiği Ispanyollar’ı dostça karşıladı ve onları kentte ağırladı. Buna karşın, Cortes İspanya ile Aztek İmparatorluğu arasındaki anlaşmazlıkları gerekçe göstererek Montezuma’yı tutsak aldı.
Bu sırada, Cortes’in başına buyruk hareket etmesinden ve güçlenmesinden rahatsız olan Velasqu-ez, Cortes’i asi ilan etti ve gücünü sınırlamak amacıyla, Narvaez komutasındaki bir orduyu Meksika’ya yolladı. Tenochtitlân’m yönetimini Pedro de Alvara-do’ya bırakan Cortes, askerleriyle birlikte kıyıya indi. Narvaez’le yaptığı savaşı kazandıktan sonra yeniden Tenochtitlân’a’döndü. Haziran 1520’de kente ulaştığında Alvarado’nun yerli halka uyguladığı kötü yönetim nedeniyle çıkan büyük bir isyanla karşılaştı. Cortes isyanı bastırmak için yapılan savaşlarda yenik düştü ve 30 Haziran’da kentten geri çekilmek zorunda kaldı. Bu olaylar sırasında Aztek imparatoru Montezuma başta olmak üzere çok sayıda Aztekli öldürüldü. Mayıs 1521’de yeniden Tenochtitlan önlerine gelen Cortes ile Aztekler arasında başlayan ve aylarca süren kanlı çatışmaların sonunda, 13 Ağustos 1521’de kent teslim oldu. Yerle bir edilmiş olan kente giren Cortes, son Aztek imparatoru Cuauhtemoc’u tutsak aldı ve kendisini ülkenin tek egemeni ilan etti. Böylece Aztek İmparatorluğu yıkıldı, Meksika, Ispanya’nın sömürgesi durumuna geldi.
Kazandığı zaferler ile İspanya Kralı V. Charles’m (Charles Quint) yeniden güvenini kazanan Cortes, 15 Kasım 1522’de kral tarafından Yeni Ispanya adı verilen Meksika’nın genel valisi ve genel kaptanı ilan edildi. Cortes, bu tarihten sonra, tüm gücü ile ülke içindeki egemenliğini pekiştirmeye ve yeni toprakların sömürgeleştirilmesi için seferler düzenlemeye yöneldi. Savaşların sonunda alt-üst olan Tenochtit-lân’ı yeniden yaptırtarak, bugünkü Mexico City’nin temellerini attı. Yerli halkın Hıristiyanlık’ı kabul etmesi için uğraştı, bölgede öteki kabilelerin de egemenliğini kabul etmeleri için adamlarını harekete geçirdi. Yeni fetih seferleri düzenleyen Cortes, Orta ve Güney Amerika’daki birçok bölgeyi kısa bir sürede Ispanyol egemenliği altına aldı. 1524-1526 arasındaki Honduras seferi sırasında Cuauhtemoc’u öldürterek Aztekler’i öndersiz bıraktı ve herhangi bir başkaldırı tehlikesini önlemiş oldu.
Cortes’in gücünü sürekli artırmasından ve bağımsız bir devlet kurmasından çekinen Madrid’teki saray çevreleri, Hint Ülkeleri Kurulu’nu toplantıya çağırarak Cortes’in ifadesinin alınmasını istediler. 1527’deki çağrıya uyarak 1528’de Ispanya’ya gelen Cortes, kurul tarafından aklandı ve 1530’da Meksika’ ya döndü. Kral tarafından marki unvanı verilmesine karşın Cortes’in genel valilik unvanı geri alındı ve gücü azaltıldı. Mexico City yakınlarında bulunan Cuernavaca’daki malikânesine çekilen Cortes Yeni Ispanya’nın yönetiminden tamamiyle ayrıldı. Keşif seferlerini sürdürerek 1536’da aşağı California Yarımadasını buldu. Büyük Okyanus kıyılarına seferler yaptı. 1540’ta yeni bir genel valinin atanmasının ardından İspanya’ya giden Cortes, V.Charles’ın 1541’deki Cezayir seferine katıldı.
• KAYNAKLAR: B.D.Castillo, The True History of the Contjuest of New Spain, 5 cilt, 1908-1916; B.Diaz, Historia verdadera de la conquista de la Nueva Espana, 1632; F.L. de Gomora, Istoria de la conquista de Mexico, 1533; F.A. Mac Nutt, Fernando Cortes and the Conquest of Mexico, 1942; R.C.Padden, The Humminghird and the Blawk: Conquest and Sovereignity in the Valley of Mexico, 1503-1541, 1967; W.H. Prescott, History of the Conquest of Mexico, 1843; H.R. Wagner, The Rise of Fernando Cortes, 1944.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi