ÇOYBALSAN, Horloyin (1895-1952)
Moğol siyaset adamı. Moğolistan Halk Cumhuriyeti’nin kurucusu ve ilk başbakanıdır.
1895’te Bayan Tümen’de (günümüzde Çoybalsan) doğdu, 1952’de Moskova’da öldü. Genç yaşında gönderildiği manastırdan kaçtıktan sonra Sibirya’da öğrenim gördü. Kısa bir süre öğretmenlik yaptı. 200 yıldır Çin’in egemenliği altında olan Moğolistan 1911’de Mançu hanedanının çöküşüyle kısa süreli bir bağımsızlık yaşamış, 1919’da yeniden Çin’in egemenliği altına girmişti. Çoybalsan bu dönemde Moğolistan’daki Bolşevikler’le ilişki kurdu ve 1919’da Moğolistan’ın bağımsızlığını amaçlayan gizli bir örgüt oluşturdu. Aynı yıl Moğolistan’da Suhe Bator başkanlığında ikinci bir gizli örgüt çalışmaya başlamıştı. İki örgüt 1920’de Moğolistan Halk Partisi adı altında ve Suhe Bator’un başkanlığında birleşti.
Mart 1921’de Moğolistan’ın kuzeyinde, Sovyetler Birliği sınırları içinde yer alan Kyahta’da geçici bir devrim hükümeti kuruldu. Temmuz 1921’de Çoybalsan ve Bator yönetimindeki Moğol birlikleri, Sovyet ordusunun desteğiyle başkent Urga’ya girdiler. Çinli yöneticiler ülkeden çıkarıldı ve bağımsızlık ilan edilerek anayasal meşrutiyet yönetimine geçildi. Eski hükümdar Khutukhtu (Yaşayan Buddha), yetkileri sınırlandırılarak görevde bırakıldı. Suhe Bator’un 1923’te ölümü üzerine, Çoybalsan, Moğolistan Halk Partisi’nin başkanı oldu. 1924’te Khutukhtu’un ölümünden sonra yerine yeni bir hükümdar seçilmedi. Ağustos 1924’te toplanan Moğolistan Halk Partisi kongresinde yeni bir anayasa taslağı hazırlandı ve partinin adı Moğolistan Devrimci Halk Partisi olarak değiştirildi. 26 Kasım 1924’te Büyük Halk Huralı (meclis) anayasayı onayladı ve Moğolistan Halk Cumhuriyeti ilan edildi. Çoybalsan, Moğolistan Halk Cumhuriyeti’nin ilk başbakanı oldu. 1931’de dışişleri bakanlığım da üstlenen Çoybalsan, 1934’te devlet başkam oldu. Aynı yıl Sovyetler Birliği’yle bir askeri ittifak antlaşması imzalandı. Bu yıllarda yayılmacı bir siyaset izleyen Japonya, Mançurya’yı, İç Moğolistan’ı ve Kuzey Çin’i işgal ettikten sonra 1939’da Kuzeydoğu Moğolistan’a girdi. 1937’de Moğol ordusu başkomutanlığını üstlenmiş olan Çoybalsan Sovyet ordusunun da yardımıyla Japonlar’ın Moğolistan’dan çıkarılmasında başarılı oldu. II. Dünya Savaşı’nın son haftalarında Sovyetler Birliği’nin İç Moğolistan ve Mançurya’ya yaptığı seferlere katılan Moğol ordusuna komuta etti. II.Dünya Savaşı sonunda Çin’in Moğolistan üzerinde hak iddia etmesi üzerine Ekim 1945’te yapılan halk oylaması sonucunda çoğunluğun bağımsızlık istediği ortaya çıktı. 5 Ocak 1946’da bağımsızlık ilan edildi. Çoybalsan ölümüne değin hem parti başkanlığını, hem devlet başkanlığını yürüttü.
Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi